شیبانیان

شیبانیان . [ ش َ ] (اِخ ) نسل ششم شیبان بن جوجی موسوم به منگوتیمور یا ازبک ، خان کل سیراُردو معاصر بود. قبایل خاندان شیبان از آن تاریخ به بعد به ازبکان مشهور شدند و این اسم بر روی ایشان ماند. بعد از انقراض خاندان «باتو» چند تن از خاندان شیبان بمقام خانی کل رسیده اند و در دوره ٔ دوم ایام منازعات خاندانهای متخاصم ، یعنی بعد از طرد توقتمش «درویش خان » و «سیداحمد» به احتمال قوی نماینده ٔ خاندان شیبانی بوده اند. شعبه ٔ اصلی این خاندان در اردوگاه اولی خود ماندندو عنوان تزارهای تیومن را پیدا کردند و ایشان گاهی نیز بر قسمت عظیمی از سیبریه مسلط بودند، و اگرچه تا1659 م . یعنی تا موقعی که قبایل «قلموق » مساکنشان را بتصرف داشتند باقی بودند ولی مدتها قبل از این تاریخ اعتبار خود را از دست داده بودند و فقط اسمی از ایشان بجا مانده بود. از این شعبه مهمتر فرزندان پولادپسر منگوتیمورند که یک بار هم بمقام خانی کل سیراُردو رسیده اند. دو پسر پولاد ابراهیم و عربشاه بترتیب جد خانان بخارا و خانان خوارزم و خیوه اند. خانات اول را محمد شیبانی نواده ٔ ابوالخیرخان تأسیس کرد و ابوالزبیرخان خود نواده ٔ ابراهیم است که در 1520 م . میزیسته . خانات بخارا تا ایام اخیر باقی بودند و «کائوفمان » سردار روسی آنرا در سال 1285 هَ . ق . / 1868 م .تحت تبعیت روسیه درآورد. عربشاه مؤسس خانات خیوه ، اگرچه بمقام خانی کل سیراُردو نرسیده ولی سکه ای از او در دست است که قبل از هجوم توقتمش در دشت قپچاق ضرب شده . پنجمین پشت او «ایلبرس خان » پس از مرگ محمد شیبانی ظاهراً در حدود 921 هَ . ق . / 1515 م . تمام ماوراءالنهر را بتصرف درآورد و فرزندان او تا اوایل قرن حاضر به خانان خیوه معروف بودند ولی از سال 1289 هَ. ق . / 1872 م . ببعد روسیه ایشان را تحت تعقیب خود درآورده بود. (از فرهنگ فارسی معین ). رجوع به شیبانیه در دائرةالمعارف اسلامی و تاریخ جهانگشای ج 1 ص 1445 و طبقات سلاطین لین پول ص 214، 212، 241، 243 شود.