شیون
لغت‌نامه دهخدا
شیون .[ شی وَ ] (اِ) نوحه و ناله و ماتم . (غیاث ) (از آنندراج ). زاری و ناله و افغان و فریاد که در مصیبت و محنت برآرند. (ناظم الاطباء) (از فرهنگ جهانگیری ) (از برهان ). عزا. ماتم . ندبه . ضجه . نوحه . آه و ناله . گریه ٔ جمعی به آواز بلند بر مصیبتی . سوک . افغان . فغان . (یادداشت مؤلف ). مقابل سور. گریستن به آواز بلند برمرده ، و آن با برخاستن و کردن صرف شود :
کنون دوده را سربسر شیونست
نه هنگامه ٔ این سخن گفتنست .
کنون شیون باربد گوش دار
سر مهر مهتر به آغوش دار.
همه مرز ایران پر از دشمن است
بهر دوده ای ماتم و شیون است .
کنون شیون باربد گوش کن
جهان را سراسر فراموش کن .
به آمل فروشد به آب و بمرد
مرا در غم و درد و شیون سپرد.
ترا بخت چون روی آهرمن است
به خان تو تا جاودان شیون است .
در سرایش همیشه شادی و سور
در سرای مخالفان شیون .
نام تو بدو زنده و در خانه ٔ تو سور
در خانه ٔ بدخواه تو صد شیون و ماتم .
رو به رضای پدر به غزو سوی روم
درفکن اندر سرای قیصر شیون .
زنان دشمنان از پیش حربت
بیاموزند الحانهای شیون .
که با نادان نه شیون باد نی سور.
گمان ها همه راست مشمر ز دور
که بس مانَد از دور شیون به سور.
چو شیون از اندازه بگذاشتند
پس آنگاهش از تخت برداشتند.
به هر خیمه شیون بد آراسته
همه ناله ٔ خستگان خاسته .
ور بپسندی به ستوری چنین
تا به ابد یار غم و شیونی .
نه سور است ارچه همچون سور از دور
پر از بانگ و پرانبوهیست شیون .
زی من یکی است نیک و بد دهر از آنک
سورش بقا ندارد و نه شیونْش .
در فرحَش زَانْدُه ترس و بدان
کآخر هر سور جهان شیون است .
فرقت آب حوض و وصلت برف
این و آن را چه شیون و سور است .
فرزند من آنکه سور من شیون اوست
از صحت من سور بر او شیون شد.
هر کجا سوریست در گیتی قرین شیون است
بشنوانید مرا شیون من وز دل سنگ
بشنوید آه رشید ار شنوایید همه .
بامدادان همه شیون به سر بام برید
زآتشین آب مژه موج شرر بگشایید.
به انتظار وصول شب که چون دررسد و بیگانه در حوالی سرای و خانه نماند صدا به شیون برآورد. (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ).
بر شوی ز شیونی که خواندی
در شیوه ٔ دوست نکته راندی .
مرا بگذار تا گریم بدین روز
تو مادرمرده را شیون میاموز.
فلک را عشق تو در گردش انداخت
جهان را شوق تو در شیون آورد.
- امثال :
از دور شیون سور نماید . (امثال و حکم دهخدا).
این مرده به این شیون نیرزد . (امثال و حکم دهخدا).
با نادان نه شیون بادو نه سور . (امثال و حکم دهخدا).
شیون از دور سور نماید . (امثال و حکم دهخدا).
مرگ یک بار (یک دفعه ) شیون یک بار (یک دفعه ). (امثال و حکم دهخدا).
- آواز شیون برخاستن ؛ صدای گریه و ندبه ٔ جمع بر روی مرده و یا مصیبتی دیگر بلند شدن . (یادداشت مؤلف ).
- به شیون بودن ؛ شیون و افغان کردن . به عزا و ماتم گریه کردن :
که هرچند فرزند دشمن بود
چو شد کشته بابش به شیون بود.
- شیون برخاستن ؛ آواز گریه و زاری در مصیبت و عزای کسی بلند شدن از جایی . (یادداشت مؤلف ) :
که شیون نه برخاست از خان من
همی آتش افروزد از جان من .
- شیون برداشتن ؛ آغاز به ناله و ضجه کردن :
تا من دل شده را دست ز گردن برداشت
جوهر تیغ تو چون سلسله شیون برداشت .
- شیون گرفتن ؛ ماتم گرفتن . به عزاو نوحه پرداختن :
اَبَر بیگناهیش نخجیرزار
گرفتند شیون به هر کوهسار.
- شیون و شین ؛ نوحه و زاری . ماتم و بدبختی .
|| به معنی ناله و فریاد مجاز است ولهذا شیون زنجیر و شیون بلبل و مانند آن و با لفظ آمدن و کشیدن و کردن و برداشتن مستعمل می شود. (آنندراج ).
- شیون کشیدن ؛ ناله و فریاد کردن :
امشب ز شیونی که کشیدند بلبلان
پنداشتم به باغ مگر باغبان گذشت .
کنون دوده را سربسر شیونست
نه هنگامه ٔ این سخن گفتنست .
فردوسی .
کنون شیون باربد گوش دار
سر مهر مهتر به آغوش دار.
فردوسی .
همه مرز ایران پر از دشمن است
بهر دوده ای ماتم و شیون است .
فردوسی .
کنون شیون باربد گوش کن
جهان را سراسر فراموش کن .
فردوسی .
به آمل فروشد به آب و بمرد
مرا در غم و درد و شیون سپرد.
فردوسی .
ترا بخت چون روی آهرمن است
به خان تو تا جاودان شیون است .
فردوسی .
در سرایش همیشه شادی و سور
در سرای مخالفان شیون .
فرخی .
نام تو بدو زنده و در خانه ٔ تو سور
در خانه ٔ بدخواه تو صد شیون و ماتم .
فرخی .
رو به رضای پدر به غزو سوی روم
درفکن اندر سرای قیصر شیون .
فرخی .
زنان دشمنان از پیش حربت
بیاموزند الحانهای شیون .
منوچهری .
که با نادان نه شیون باد نی سور.
(ویس و رامین ).
گمان ها همه راست مشمر ز دور
که بس مانَد از دور شیون به سور.
اسدی .
چو شیون از اندازه بگذاشتند
پس آنگاهش از تخت برداشتند.
اسدی .
به هر خیمه شیون بد آراسته
همه ناله ٔ خستگان خاسته .
اسدی .
ور بپسندی به ستوری چنین
تا به ابد یار غم و شیونی .
ناصرخسرو.
نه سور است ارچه همچون سور از دور
پر از بانگ و پرانبوهیست شیون .
ناصرخسرو.
زی من یکی است نیک و بد دهر از آنک
سورش بقا ندارد و نه شیونْش .
ناصرخسرو.
در فرحَش زَانْدُه ترس و بدان
کآخر هر سور جهان شیون است .
ناصرخسرو.
فرقت آب حوض و وصلت برف
این و آن را چه شیون و سور است .
مسعودسعد.
فرزند من آنکه سور من شیون اوست
از صحت من سور بر او شیون شد.
سوزنی .
هر کجا سوریست در گیتی قرین شیون است
شهاب الدین سمرقندی .
بشنوانید مرا شیون من وز دل سنگ
بشنوید آه رشید ار شنوایید همه .
خاقانی .
بامدادان همه شیون به سر بام برید
زآتشین آب مژه موج شرر بگشایید.
خاقانی .
به انتظار وصول شب که چون دررسد و بیگانه در حوالی سرای و خانه نماند صدا به شیون برآورد. (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ).
بر شوی ز شیونی که خواندی
در شیوه ٔ دوست نکته راندی .
نظامی .
مرا بگذار تا گریم بدین روز
تو مادرمرده را شیون میاموز.
نظامی .
فلک را عشق تو در گردش انداخت
جهان را شوق تو در شیون آورد.
عطار.
- امثال :
از دور شیون سور نماید . (امثال و حکم دهخدا).
این مرده به این شیون نیرزد . (امثال و حکم دهخدا).
با نادان نه شیون بادو نه سور . (امثال و حکم دهخدا).
شیون از دور سور نماید . (امثال و حکم دهخدا).
مرگ یک بار (یک دفعه ) شیون یک بار (یک دفعه ). (امثال و حکم دهخدا).
- آواز شیون برخاستن ؛ صدای گریه و ندبه ٔ جمع بر روی مرده و یا مصیبتی دیگر بلند شدن . (یادداشت مؤلف ).
- به شیون بودن ؛ شیون و افغان کردن . به عزا و ماتم گریه کردن :
که هرچند فرزند دشمن بود
چو شد کشته بابش به شیون بود.
فردوسی .
- شیون برخاستن ؛ آواز گریه و زاری در مصیبت و عزای کسی بلند شدن از جایی . (یادداشت مؤلف ) :
که شیون نه برخاست از خان من
همی آتش افروزد از جان من .
فردوسی .
- شیون برداشتن ؛ آغاز به ناله و ضجه کردن :
تا من دل شده را دست ز گردن برداشت
جوهر تیغ تو چون سلسله شیون برداشت .
صائب (از آنندراج ).
- شیون گرفتن ؛ ماتم گرفتن . به عزاو نوحه پرداختن :
اَبَر بیگناهیش نخجیرزار
گرفتند شیون به هر کوهسار.
فردوسی .
- شیون و شین ؛ نوحه و زاری . ماتم و بدبختی .
|| به معنی ناله و فریاد مجاز است ولهذا شیون زنجیر و شیون بلبل و مانند آن و با لفظ آمدن و کشیدن و کردن و برداشتن مستعمل می شود. (آنندراج ).
- شیون کشیدن ؛ ناله و فریاد کردن :
امشب ز شیونی که کشیدند بلبلان
پنداشتم به باغ مگر باغبان گذشت .
محمدقلی سلیم (از آنندراج ).
