طرف
لغت‌نامه دهخدا
طرف . [ طَ ] (ع مص ) برگردانیدن چیزی را از چیزی . یقال : شخص ببصره فماطرف . (منتهی الارب ) (آنندراج ). رد نمودن . || بر یکدیگر نهادن پلکها را. || جنبانیدن هر دو پلک را. (منتهی الارب )(آنندراج ). چشم بر هم زدن . || بر چشم کسی زدن چیزی را که آب روان شود از چشم و رسیدن چیزی به چشم که اشک از آن روان شود. (منتهی الارب ) (آنندراج ). رسیده شدن چشم و اشک ریختن . (منتهی الارب ). || نگریستن بسوی کسی . || طپانچه زدن کسی را. (منتهی الارب ) (آنندراج ). و منه الحدیث : کان محمدبن عبدالرحمن اصلع، فطرف له طرفةً؛ ای ضرب علی رأسه و اصل الطرف الضرب علی طرف العین ثم نقل الی غیرها. (منتهی الارب ). زدن به دست . (شرح قاموس ). اللطم بالید علی طرف العین ثم نقل الی الضرب علی الرأس . (تاج العروس ). طرفه طرفاً؛ لطمه بیده . (اقرب الموارد). || و مابقیت منهم عین تَطْرِف ُ؛ یعنی همه مردند و کشته شدند. (منتهی الارب ) (آنندراج ). || در استعمال فارسی بمعنی کلیچه ٔ کمر که برای آرایش بندند. (غیاث اللغات ) (برهان ) (آنندراج ). گل کمر. || بند نقره . (برهان ). بند زر و نقره که بر کمر بندند. (غیاث اللغات ) (آنندراج ) :
مانا که رخم زرین کردی ز فراقت
کردی ز رخم طرف و نشاندی به کمر بر.
که اگر میخواهی این لعل را طرف کمر ایمان کنی ، صواب آن باشد. (کتاب النقض عبدالجلیل قزوینی ).
صبح نهدطرف زر بر کمر آسمان
آب کند دانه هضم در شکم آسیاب .
تاجوران را ز لعل طرف نهی بر کمر
شیردلان را ز جزْع داغ نهی بر سُرین .
لعل تو طرف زر است بر کمر آفتاب
وصل تو مهره ٔ تب است در دهن اژدها.
هر شب برای طرف کمرهای خادمانش
دریای چرخ لؤلؤ لالا برافکند.
|| کمربند. (برهان ). || گوشه و کنار. (برهان ) (آنندراج ).
- طرف ابرو بلند کردن ؛ در محل تعظیم می باشد :
مریض عشق چو آید اجل به بالینش
کند بلند به تعظیم طرف ابرویی .
- طرف بام ؛ گوشه ٔ بام . کناره ٔبام .
- طرف برقع ؛ گوشه ٔ برقع.
- طرف چمن ؛ گوشه ٔ چمن .
- طرف دامن ؛ گوشه ٔ دامن . (آنندراج ) :
ز بس دامن از این گلشن به رنگ غنچه برچیدم
رسانیدم به معراج گریبان طرف دامن را.
- طرف دستار ؛گوشه ٔ دستار :
اگر بلبل هزاران نغمه های دلگشا دارد
نخواهد گل شکفتن تا نبیند طرف دستارش .
- طرف کلاه (کُلَه ) ؛ گوشه ٔ کلاه . کلاه گوشه . کُلَه گوشه :
نه هرکه طرف کُلَه کج نهاد و تند نشست
کلاه داری و آیین سروری داند.
یک روز دور طرف کلاهی ندیده ام
عیدی نکرده ابروی ماهی ندیده ام .
|| ساخت اسب . (آنندراج ). ساز و برگ اسب . زین و برگ اسب . || آهن جامه ٔ صندوق را هم گفته اند. (برهان ) (آنندراج ).
مانا که رخم زرین کردی ز فراقت
کردی ز رخم طرف و نشاندی به کمر بر.
مسعودسعد.
که اگر میخواهی این لعل را طرف کمر ایمان کنی ، صواب آن باشد. (کتاب النقض عبدالجلیل قزوینی ).
صبح نهدطرف زر بر کمر آسمان
آب کند دانه هضم در شکم آسیاب .
خاقانی .
تاجوران را ز لعل طرف نهی بر کمر
شیردلان را ز جزْع داغ نهی بر سُرین .
خاقانی .
لعل تو طرف زر است بر کمر آفتاب
وصل تو مهره ٔ تب است در دهن اژدها.
خاقانی .
هر شب برای طرف کمرهای خادمانش
دریای چرخ لؤلؤ لالا برافکند.
خاقانی .
|| کمربند. (برهان ). || گوشه و کنار. (برهان ) (آنندراج ).
- طرف ابرو بلند کردن ؛ در محل تعظیم می باشد :
مریض عشق چو آید اجل به بالینش
کند بلند به تعظیم طرف ابرویی .
طالب آملی (از آنندراج ).
- طرف بام ؛ گوشه ٔ بام . کناره ٔبام .
- طرف برقع ؛ گوشه ٔ برقع.
- طرف چمن ؛ گوشه ٔ چمن .
- طرف دامن ؛ گوشه ٔ دامن . (آنندراج ) :
ز بس دامن از این گلشن به رنگ غنچه برچیدم
رسانیدم به معراج گریبان طرف دامن را.
خان خالص (از آنندراج ).
- طرف دستار ؛گوشه ٔ دستار :
اگر بلبل هزاران نغمه های دلگشا دارد
نخواهد گل شکفتن تا نبیند طرف دستارش .
ابوطالب کلیم (از آنندراج ).
- طرف کلاه (کُلَه ) ؛ گوشه ٔ کلاه . کلاه گوشه . کُلَه گوشه :
نه هرکه طرف کُلَه کج نهاد و تند نشست
کلاه داری و آیین سروری داند.
حافظ (دیوان چ قزوینی ص 120).
یک روز دور طرف کلاهی ندیده ام
عیدی نکرده ابروی ماهی ندیده ام .
سالک یزدی (از آنندراج ).
|| ساخت اسب . (آنندراج ). ساز و برگ اسب . زین و برگ اسب . || آهن جامه ٔ صندوق را هم گفته اند. (برهان ) (آنندراج ).
