طعام
لغت‌نامه دهخدا
طعام . [ طَ ] (ع اِ) خوردنی . (منتهی الارب ) (ترجمان علامه ٔ جرجانی ص 67). مقابل شراب ، آشامیدنی . خورش آدمی . (دهار). مطعوم . خورد. خوراک . خور. غذا. طعم . مأکل . اُکله . طعمة. هر چیز خوردنی . خلفه . (منتهی الارب ). سکر. حید. صمالخی . اکال . مائدة. لوس . عروض . علاس . ج ، اطعمة. جج ، اطعمات . (منتهی الارب ): طعام شبانگاه ؛ عشاء. (دهار). اندک از طعام ؛ جحفة. طعام خوش مزه ؛ ترفه . طعامی که بر آن کثرت خورندگان باشد؛ طعام مشفوه . طعام ماتم ؛وضیمة. طعام بابرکت ؛ نزل ، نزیل . مقداری معلوم از طعام ؛ فتر. طعام خورده شده ؛ نهل . طعام سخت در خائیدن ؛ عالک ، علک . طعام نرم ؛ غلول . طعام پیوسته و آماده ؛ معکود. (منتهی الارب ) : و طعام ایشان [ مجفری ]ماهی باشد و بدان زندگانی گذرانند. (حدود العالم ). و طعام ایشان [ کیماکیان ] به تابستان شیر است و به زمستان گوشت قدید. (حدود العالم ). نفس آرزو به وی است دوستی طعام و شراب و دیگر لذتها. (تاریخ بیهقی ).
شکری بگزار علم و دینش را
زآن به که شراب یا طعامش را.
رهی درازت پیش است و سهمگین که در او
طعام و آب نشاید مگر ز علم و عمل .
ببین که بهره ٔ آن پادشاه ز نعمت خویش
چو بهره ٔ تو ضعیف از طعام یک شکم است .
بی زن نخورد طعام هرگز
از بس لطف و ز مهربانی .
و آن را که سبب بسیاری طعام و شراب باشد از آن باز باید داشت . (ذخیره ٔ خوارزمشاهی ). طعامی که معده از هضم و قبول آن امتناع کند... خلاص از رنج آن صورت نبندد مگر به قذف . (کلیله و دمنه ).
خوان ددان را به کاسه ٔ سر اعدا
ز آتش شمشیر تو طعام برآمد.
به روزی دو بارم بباید طعامی
به ماهی دو وقتم بباید جماعی .
باقی نه ماه بعد از طعام نهاری بیرون بارگاه بر کرسی نشستی و انواع اجناسی که در جهان موجود بودی ... (جهانگشای جوینی ).
چون به مقام خویش آمد، سفره خواست تا تناول کند، پسری صاحب فراست داشت گفت ای پدر باری به مجلس سلطان در طعام نخوری . (سعدی ).
اندرون از طعام خالی دار
تا در او نور معرفت بینی
تهی از حکمتی بعلت آن
که پُری از طعام تا بینی .
با آنکه ازوجود طعام است حظ نفس
رنج آورد طعام که بیش از قدر بود.
|| گندم . (منتهی الارب ) : و طعام الذین اوتوا الکتاب حل لکم و طعامکم حل لهم (قرآن 5/5)؛ این طعام ... مراد حبوب است و لفظ طعام در کلام عرب بر گندم و جو غالب باشد. (تفسیر ابوالفتوح سوره ٔ مائده آیه ٔ 5). و بعضی تمام حبوب مأکول را طعام گویند و بعضی گندم را خاصةً، به دلیل حدیث ابی سعید: کنا نخرج صدقة الفطر فی عهد رسول اﷲ صلی اﷲ علیه و آله و سلم صاعاً من الطعام ، او صاعاً من الشعیر. (منتهی الارب ) (آنندراج ). به عربی اسم مأکولاتی است که در آن غذائیت غالب باشد و نزد گرسنگی انسان بخورد، و بعضی نیز اطلاق بر گندم میکنند. (فهرست مخزن الادویه ). نامی است خاص گندم را. (مهذب الاسماء). غلات (در فقه ). صاحب کشاف اصطلاحات الفنون بنقل از بحرالرائق فی شرح کنزالدقائق آرد: در عرف سابق ، گندم و آرد آن را طعام میگفتند و به همین سبب مصنف گفته است : کیل کردن در خریدن طعام بر گندم و آرد آن اطلاق شود. و در مصباح آمده است : طعام در نزد اهل حجاز بویژه بر گندم اطلاق گردد و در عرف به هر چیز خوردنی طعام و به هر چیزآشامیدنی شراب گویند. و منظور از گفتار مصنف «و یباع الطعام کیلاً و جزافاً» کلیه ٔ حبوب بجز گندم تنهاست و منظور از هر چیز خوردنی نیست به قرینه ٔ «کیلاً و جزافاً»... و بعضی از مشایخ گفته اند: طعام در عرف ما بر هرچه خوردن آن ممکن باشد اطلاق میشود یعنی آنچه عادةً برای خوردن است مانند گوشت پخته و کباب شده . و صدر شهید گفته است : بنابرین گندم و آرد و نان داخل این تعریف نیست . (از کشاف اصطلاحات الفنون ).
- اول طعام آخر کلام ؛ اصطلاحی است که شکمبارگان بر سبیل مزاح هنگام گسترده شدن سفره اگر کسی اراده ٔ سخن گفتن کند گویند. و رجوع به فرهنگ شعوری ج 2 ص 165 شود.
- طعام الاثیم ؛ قوله تعالی : ان شجرةالزقوم . طعام الاثیم ؛ درخت زقوم طعام آنکس کنیم که اثیم و بزهکار است . (قرآن 43/44 و 44 از تفسیر ابوالفتوح رازی ). زقوم ؛ درختی است در دوزخ . قال ابن عباس لما نزل ان ّ شجرةالزقوم طعام الاثیم ، قال ابوجهل : التمر بالزبدنترقمه ، فانزل اﷲ تعالی : انها شجرة تخرج فی اصل الجحیم . طلعها کأنه رؤس الشیاطین . (قرآن 37 / 64 و 65). (منتهی الارب ). طعام دوزخیان . (منتهی الارب ).
هزار کاسه طعام الاثیم دادندش
هزار کاسه حمیم از پی طعام اثیم .
- طعام بنا ؛ میهمانی که پس از اتمام بنائی دهند. اِعذار. عِذار. عَذیر. (منتهی الارب ).
- طعام ٌ حامزٌ ؛ طعامی زبان گز. (مهذب الاسماء).
- طعام حشب ٌ ؛ طعامی بی نان خورش . (مهذب الاسماء).
- طعام خِتان ؛ عِذار. اِعذار. (منتهی الارب ).
- طعام مأقوط ؛ آنکه در آن قروت آمیخته باشند. (منتهی الارب ).
|| آب . || آب زمزم . (منتهی الارب ) (آنندراج ).
شکری بگزار علم و دینش را
زآن به که شراب یا طعامش را.
ناصرخسرو.
رهی درازت پیش است و سهمگین که در او
طعام و آب نشاید مگر ز علم و عمل .
ناصرخسرو.
ببین که بهره ٔ آن پادشاه ز نعمت خویش
چو بهره ٔ تو ضعیف از طعام یک شکم است .
ناصرخسرو.
بی زن نخورد طعام هرگز
از بس لطف و ز مهربانی .
ناصرخسرو.
و آن را که سبب بسیاری طعام و شراب باشد از آن باز باید داشت . (ذخیره ٔ خوارزمشاهی ). طعامی که معده از هضم و قبول آن امتناع کند... خلاص از رنج آن صورت نبندد مگر به قذف . (کلیله و دمنه ).
خوان ددان را به کاسه ٔ سر اعدا
ز آتش شمشیر تو طعام برآمد.
خاقانی .
به روزی دو بارم بباید طعامی
به ماهی دو وقتم بباید جماعی .
خاقانی .
باقی نه ماه بعد از طعام نهاری بیرون بارگاه بر کرسی نشستی و انواع اجناسی که در جهان موجود بودی ... (جهانگشای جوینی ).
چون به مقام خویش آمد، سفره خواست تا تناول کند، پسری صاحب فراست داشت گفت ای پدر باری به مجلس سلطان در طعام نخوری . (سعدی ).
اندرون از طعام خالی دار
تا در او نور معرفت بینی
تهی از حکمتی بعلت آن
که پُری از طعام تا بینی .
سعدی .
با آنکه ازوجود طعام است حظ نفس
رنج آورد طعام که بیش از قدر بود.
سعدی .
|| گندم . (منتهی الارب ) : و طعام الذین اوتوا الکتاب حل لکم و طعامکم حل لهم (قرآن 5/5)؛ این طعام ... مراد حبوب است و لفظ طعام در کلام عرب بر گندم و جو غالب باشد. (تفسیر ابوالفتوح سوره ٔ مائده آیه ٔ 5). و بعضی تمام حبوب مأکول را طعام گویند و بعضی گندم را خاصةً، به دلیل حدیث ابی سعید: کنا نخرج صدقة الفطر فی عهد رسول اﷲ صلی اﷲ علیه و آله و سلم صاعاً من الطعام ، او صاعاً من الشعیر. (منتهی الارب ) (آنندراج ). به عربی اسم مأکولاتی است که در آن غذائیت غالب باشد و نزد گرسنگی انسان بخورد، و بعضی نیز اطلاق بر گندم میکنند. (فهرست مخزن الادویه ). نامی است خاص گندم را. (مهذب الاسماء). غلات (در فقه ). صاحب کشاف اصطلاحات الفنون بنقل از بحرالرائق فی شرح کنزالدقائق آرد: در عرف سابق ، گندم و آرد آن را طعام میگفتند و به همین سبب مصنف گفته است : کیل کردن در خریدن طعام بر گندم و آرد آن اطلاق شود. و در مصباح آمده است : طعام در نزد اهل حجاز بویژه بر گندم اطلاق گردد و در عرف به هر چیز خوردنی طعام و به هر چیزآشامیدنی شراب گویند. و منظور از گفتار مصنف «و یباع الطعام کیلاً و جزافاً» کلیه ٔ حبوب بجز گندم تنهاست و منظور از هر چیز خوردنی نیست به قرینه ٔ «کیلاً و جزافاً»... و بعضی از مشایخ گفته اند: طعام در عرف ما بر هرچه خوردن آن ممکن باشد اطلاق میشود یعنی آنچه عادةً برای خوردن است مانند گوشت پخته و کباب شده . و صدر شهید گفته است : بنابرین گندم و آرد و نان داخل این تعریف نیست . (از کشاف اصطلاحات الفنون ).
- اول طعام آخر کلام ؛ اصطلاحی است که شکمبارگان بر سبیل مزاح هنگام گسترده شدن سفره اگر کسی اراده ٔ سخن گفتن کند گویند. و رجوع به فرهنگ شعوری ج 2 ص 165 شود.
- طعام الاثیم ؛ قوله تعالی : ان شجرةالزقوم . طعام الاثیم ؛ درخت زقوم طعام آنکس کنیم که اثیم و بزهکار است . (قرآن 43/44 و 44 از تفسیر ابوالفتوح رازی ). زقوم ؛ درختی است در دوزخ . قال ابن عباس لما نزل ان ّ شجرةالزقوم طعام الاثیم ، قال ابوجهل : التمر بالزبدنترقمه ، فانزل اﷲ تعالی : انها شجرة تخرج فی اصل الجحیم . طلعها کأنه رؤس الشیاطین . (قرآن 37 / 64 و 65). (منتهی الارب ). طعام دوزخیان . (منتهی الارب ).
هزار کاسه طعام الاثیم دادندش
هزار کاسه حمیم از پی طعام اثیم .
سوزنی .
- طعام بنا ؛ میهمانی که پس از اتمام بنائی دهند. اِعذار. عِذار. عَذیر. (منتهی الارب ).
- طعام ٌ حامزٌ ؛ طعامی زبان گز. (مهذب الاسماء).
- طعام حشب ٌ ؛ طعامی بی نان خورش . (مهذب الاسماء).
- طعام خِتان ؛ عِذار. اِعذار. (منتهی الارب ).
- طعام مأقوط ؛ آنکه در آن قروت آمیخته باشند. (منتهی الارب ).
|| آب . || آب زمزم . (منتهی الارب ) (آنندراج ).
