عذاب
لغت‌نامه دهخدا
عذاب . [ ع َ ] (ع اِ) آنچه دشوار باشد بر انسان و او را از قصدش باز دارد. (از اقرب الموارد). ج ، اَعذبة. || نکال . (قطرالمحیط). || هر چه به نفس رسد از الم . (منتهی الارب ) (آنندراج ). شکنجه . (از قطرالمحیط) (از اقرب الموارد) (آنندراج ). کل عذاب فی القرآن فهو التعذیب ؛ ألا و لیشهد عذابها طائفة. فان المراد الضرب . (اقرب الموارد). سیاست و عقوبت . (ناظم الاطباء). تنبیه و زدن تازیانه .(ناظم الاطباء). || جفا و بلا :
خود نبینی مگر عذاب وعنا
چون نمایی مرا عنا و عذاب .
و بباید دانست که اطراف عالم پر بلا و عذاب است . (کلیله و دمنه ). و اگر کسی را گویند صد سال دایم در عذاب روزگار باید گذاشت . (کلیله و دمنه ). یا دینداری بودکه از عذاب بترسد یا کریمی که از عار اندیشد. (کلیله و دمنه ).
اینکه می بینم به بیداری است یا رب یا بخواب
خویشتن را در چنین نعمت پس از چندین عذاب .
ای مالک سعیر برین راندگان خلد
زحمت مکن که زحمت من بس عذابشان .
هر که جز آن خشت نقابش نبود
گرچه گنه داشت عذابش نبود.
گر هزاران سال باشی در عذاب
میتوان گفتن که بس آسان بود.
اگر تو برفکنی در میان شهر نقاب
هزار مؤمن مخلص درافکنی به عذاب .
- به عذاب آوردن ؛ به تنگ آوردن . به ستوه آوردن .
- عذاب ابد ؛ عذاب همیشگی و دائمی :
از خطر آتش و عذاب ابد
دین و خرد کرد، در حصار مرا.
- عذاب النار ؛ عذاب نار. آتش جهنم . شکنجه ٔ جهنم :
زینهار از قرین بد زنهار
و قنا ربناعذاب النار.
- عذاب الیم ؛ رنج وشکنجه ٔ سخت :
خسته از محنت و بلای حجاز.
رسته از دوزخ و عذاب الیم .
مگر کرده بودم گناهی عظیم
که بردم در آن شب عذابی الیم .
- عذاب بردن ؛ رنج بردن . سختی کشیدن :
تا کی بری عذاب و کنی ریش را خضاب
تا کی فضول گویی و آری حدیث غاب .
- عذاب دادن ؛ اذیت کردن . شکنجه دادن :
بار در افکن که عذابت دهد
نان ندهد تا که به آبت دهد.
- عذاب سقر ؛ عذاب جهنم . عذاب آخرت :
زین پس تو و ترحم روحانیان خلد
خاقانیا عذاب سقر کزتو باز ماند.
- عذاب کده ؛ محل شکنجه ؛ محل اجرای حدود و تعزیرات :
مثل است این که در عذاب کده
حدزده به بود که بیم زده .
- || کنایه از دنیاست که حضرت امیر فرمودند :
الدنیا بالبلاء محفوفة.
- عذاب کردن ؛ شکنجه دادن :
چون کند سی ساله عاصی را عذاب جاودان
این چنین حکم و قضای ایزد دادار نیست .
گر جمله را عذاب کنی ، ور عطا دهی
کس را مجال این نه که این چون و آن چرا.
نه چنان گناهکارم که به دشمنم سپاری
تو به دست خویشتن کن اگرم کنی عذابی .
- عذاب کشیدن ؛ شکنجه کشیدن . دشواری کشیدن .
- عذاب نمودن ؛ شکنجه دادن :
خودنبینی مگر عذاب و عنا
چون نمایی مرا عنا و عذاب .
خود نبینی مگر عذاب وعنا
چون نمایی مرا عنا و عذاب .
ناصرخسرو (دیوان ، چ تقوی ص 35).
و بباید دانست که اطراف عالم پر بلا و عذاب است . (کلیله و دمنه ). و اگر کسی را گویند صد سال دایم در عذاب روزگار باید گذاشت . (کلیله و دمنه ). یا دینداری بودکه از عذاب بترسد یا کریمی که از عار اندیشد. (کلیله و دمنه ).
اینکه می بینم به بیداری است یا رب یا بخواب
خویشتن را در چنین نعمت پس از چندین عذاب .
انوری .
ای مالک سعیر برین راندگان خلد
زحمت مکن که زحمت من بس عذابشان .
خاقانی .
هر که جز آن خشت نقابش نبود
گرچه گنه داشت عذابش نبود.
نظامی .
گر هزاران سال باشی در عذاب
میتوان گفتن که بس آسان بود.
عطار.
اگر تو برفکنی در میان شهر نقاب
هزار مؤمن مخلص درافکنی به عذاب .
سعدی .
- به عذاب آوردن ؛ به تنگ آوردن . به ستوه آوردن .
- عذاب ابد ؛ عذاب همیشگی و دائمی :
از خطر آتش و عذاب ابد
دین و خرد کرد، در حصار مرا.
ناصرخسرو.
- عذاب النار ؛ عذاب نار. آتش جهنم . شکنجه ٔ جهنم :
زینهار از قرین بد زنهار
و قنا ربناعذاب النار.
سعدی .
- عذاب الیم ؛ رنج وشکنجه ٔ سخت :
خسته از محنت و بلای حجاز.
رسته از دوزخ و عذاب الیم .
ناصرخسرو.
مگر کرده بودم گناهی عظیم
که بردم در آن شب عذابی الیم .
سعدی (بوستان ).
- عذاب بردن ؛ رنج بردن . سختی کشیدن :
تا کی بری عذاب و کنی ریش را خضاب
تا کی فضول گویی و آری حدیث غاب .
رودکی .
- عذاب دادن ؛ اذیت کردن . شکنجه دادن :
بار در افکن که عذابت دهد
نان ندهد تا که به آبت دهد.
نظامی .
- عذاب سقر ؛ عذاب جهنم . عذاب آخرت :
زین پس تو و ترحم روحانیان خلد
خاقانیا عذاب سقر کزتو باز ماند.
- عذاب کده ؛ محل شکنجه ؛ محل اجرای حدود و تعزیرات :
مثل است این که در عذاب کده
حدزده به بود که بیم زده .
سنائی .
- || کنایه از دنیاست که حضرت امیر فرمودند :
الدنیا بالبلاء محفوفة.
- عذاب کردن ؛ شکنجه دادن :
چون کند سی ساله عاصی را عذاب جاودان
این چنین حکم و قضای ایزد دادار نیست .
ناصرخسرو.
گر جمله را عذاب کنی ، ور عطا دهی
کس را مجال این نه که این چون و آن چرا.
سعدی .
نه چنان گناهکارم که به دشمنم سپاری
تو به دست خویشتن کن اگرم کنی عذابی .
سعدی .
- عذاب کشیدن ؛ شکنجه کشیدن . دشواری کشیدن .
- عذاب نمودن ؛ شکنجه دادن :
خودنبینی مگر عذاب و عنا
چون نمایی مرا عنا و عذاب .
ناصرخسرو.
