عنصرالمعالی

عنصرالمعالی . [ ع ُ ص ُ رُل ْ م َ ] (اِخ ) امیر عنصرالمعالی کیکاوس بن اسکندربن قابوس بن وشمگیربن زیار. از امرای دانشمند خاندان زیاری بوده است . وی از زیاریانی است که بعد از منوچهربن قابوس و علی الخصوص پس از غلبه ٔ ترکمانان سلجوقی برایران ، حکومت مستقلی نداشته و تنها بعنوان امیرزادگان و مقتدران محلی در قسمتی از طبرستان باقی مانده بودند. اسکندر پدر کیکاوس دارای دستگاه امارت بود و خود نیز امارت گونه ای داشت ؛ ولی ظاهراً این امارت منحصر به قسمت محدودی از گرگان و طبرستان ، و بسیار ضعیف بود. و بسبب آنکه زن او فرزند سلطان محمود غزنوی بود، در حدود هشت سال در دستگاه سلطان مودود بسر برد. وچندی به غزو در هندوستان و نیز در سرحدات روم رفت وسپس چند سال در گنجه نزد امیر ابوالسوار شاووربن فضل (فضلون ) پادشاه شدادی بسر برد و مدتی را نیز در سفر حج گذرانید. عنصرالمعالی پسری داشت به نام گیلانشاه که کتاب قابوسنامه را برای او نوشت . این کتاب که گویا ابتدا «نصیحت نامه » نام داشت ، مقدمات غالب فنون رابا بیانی ساده شامل است و کیکاوس بقصد تربیت فرزند خود همه ٔ رسوم را اعم از لشکرکشی ، مملکت داری ، اجتماعی و علوم و فنون متداول زمان ، مورد بحث قرار داده است . لذا این کتاب حاوی اطلاعات ذیقیمت و متنوعی در مسائل مختلف مربوط به فرهنگ و آداب و عادات ایران در قرن پنجم هجری گردیده است . عنصرالمعانی ظاهراً تا اواخر قرن پنجم هجری (بعد از حدود سال 492 هَ .ق .) و یا اوایل قرن ششم (پیش از حدود سال 508 هَ .ق .) در قید حیات بوده است . رجوع به تاریخ ادبیات در ایران تألیف صفا ج 2 ص 898 و مآخذ ذیل شود: تاریخ طبرستان . مقدمه ٔ قابوسنامه بقلم سعید نفیسی . سبک شناسی ج 2 و 3.