قاضی نهروانی

قاضی نهروانی . [ ی ِ ن َ رَ ] (اِخ ) معافی بن زکریابن یحیی بن حمیدبن رجایا حمادبن داود حریری قاضی نهروانی ، معروف به ابن طرار یا ابن طراره یا ابن طراز و مکنی به ابوالفتح یا ابوالفرج . از فحول و اساتید علمای شافعی است که فقیه ادیب فاضل شاعر بوده و بخصوص در فقه و ادبیات و حدیث و نحو و لغت تبحر داشته و به نوشته ٔ خطیب بغدادی در فقه و لغت و ادب داناترین مردم زمان خود بشمار میرفته است . از ابومحمد باجی نقل است که قاضی نهروانی در هر مجلسی حاضر باشد همه ٔ علوم در آنجا حاضر است و اگر کسی وصیت کند که ثلث مال او را به داناترین مردم بدهندباید آن ثلث به قاضی نهروانی تسلیم شود. باری وی ادبیات را از نفطویه و فقه را از ابن الثلج و دیگر تلامذه ٔ محمدبن جریر فراگرفته و به مسلک محمدبن جریر میرفته و به همین جهت او را جریری نیز میگفتند. او مدتی در باب الطاق بغداد متصدی مقام قضاء بود و با آن همه دانش و اطلاعات وسیع و عمیقی که داشت فقیر و پریشان حال بود بحدی که در فصل زمستان در جامع رصافه پشت به آفتاب میخوابید و جامه ٔ ژنده ٔ او هر بیننده را به شگفت می آورد. تألیفاتی بدو منسوب است . از جمله : 1- تاویل القرآن . 2- التفسیر الکبیر. 3- الجلیس الصالح الکافی و الانیس الناصح الشافی که به الجلیس و الانیس معروف است . 4- الشافی فی مسح الرجلین . از اشعار اوست :
الاقل لمن کان لی حاسداً
اتدری علی من اسأت الادب
اسأت علی اﷲ فی فعله
لانک لم ترض لی ماوهب
فجازاک عنه بان زادنی
وسد علیک وجوه الطلب .
وی در روز دوشنبه 14 یا 18 ذی حجة سال 390 هَ . ق . در 85 یا 87سالگی در نهران بغداد وفات یافت ظاهر کلام مؤلف الذریعه تشیع معافی است . (کشف الظنون ) (نامه ٔ دانشوران ج 1 ص 349) (ابن خلکان ج 2 ص 219) (الذریعه ) (ریحانة الادب ج 4 ص 257).