قاضی سیرافی

قاضی سیرافی . [ ی ِ س ِ ] (اِخ ) حسن بن عبداﷲبن مرزبان ، مکنی به ابوسعید و مشهور به سیرافی معتزلی حنفی که گاهی به قاضی سیرافی نیز موصوف میباشد. از اکابر علوم عربی و در نحو و لغت و شعرو عروض و قوافی و حساب و هندسه و کلام و فقه و حدیث فرائض و قرائت و علوم قرآنی ماهر و متبحر و امام الائمه و شیخ الشیوخ بوده و بالخصوص در نحو بصریان داناترین مردم شناخته شده و نحو را از ابن سراج و لغت را از ابن درید فراگرفته و تمامی فنون مذکور را در بغدادتدریس میکرده و مدت پنجاه سال موافق مذهب ابوحنیفه با کمال درستکاری قضاوت نموده و فتوی داده و بر حکم و قضاء خود اصلاً اجرتی نگرفته بلکه هیچوقت چیزی را از کسی قبول نکرده و با دسترنج عمل کتابت امرار معاش نموده است . و نیز خط بسیار خوبی داشته و همه روزه ده ورق با اجرت ده درهم که مقدار مصارف ضروریات او بوده مینوشته و پیش از نوشتن آن ده ورق حاضر مجلس درس وقضا نشدی . در تمامی آن پنجاه سال مدت قضا هیج مورد طعن و ایراد نبوده و خرده ای بر وی نگرفتند. وی علاوه بر مراتب علمی بسیار عابد و زاهد بود و چهل سال روزه گرفت و تأسف بسیاری بر ایام جوانی خورد. باری سیرافی از کثرت جلالت مورد حسد ابوعلی فارسی و اصحاب وی بوده و میان او و ابوالفرج اصفهانی نیز رقابت و همچشمی بوده است . تألیفاتی دارد. او راست : 1- اخبار النحاة البصریین . 2- الاقناع در نحو. این کتاب را خود موفق به اتمامش نشده و پس از وفات او پسرش یوسف آن را به پایان رسانده است . 3- الفات القطع والوصل . 4- دریدیة که شرح مقصوره ٔ ابن درید است . 5- شرح کتاب سیبویه که پیش از او نظیری نداشته و به همین جهت بیشتر مورد حسد ابوعلی و دیگر معاصران گردیده است . این کتاب در برلین و قاهره چاپ شده است . 6- صنعة الشعر و البلاغة. 7- طبقات النحاة. 8- المدخل الی کتاب سیبویه . 9- الوقف و الابتداء. وی در روز دوشنبه ٔ دوم رجب سال 368هَ . ق . در دوران خلافت طائع عباسی (353 - 381) در 84 سالگی در بغداد در میان نمازظهر و عصر وفات یافت ودر مقبره ٔ خیزران مدفون گردید. (هدیة الاحباب ص 156) (روضات الجنات ص 218) (ابن خلکان ج 1 ص 142) (معجم الادباء ج 8 ص 145) (نامه ٔ دانشوران ج 5 ص 127) (قاموس الاعلام ترکی ج 4 ص 2747) (لغات تاریخیة و جغرافیة ج 4 ص 96) (ریحانة الادب ج 2 ص 274) (معجم المطبوعات ج 2 ستون 1071).