قیامت
لغت‌نامه دهخدا
قیامت . [ م َ ] (ع مص ) برانگیخته شدن پس از مرگ . (فرهنگ فارسی معین ). قائم شدن و روز قیامت را بهمین جهت قیامت گویند که در آن وقت مردگان زنده شوند و قیام کنند. (از آنندراج ). || (اِ) یوم فزع اکبر. روز جزا. یوم الدین . یوم الحساب (روز شمار). رستاخیز. رستخیز. یوم النشور. یوم المشهور. یوم التغابن . روزحشر. صاخة. قارعه . حاقه . غاشیه . (منتهی الارب ). ساعة. ذکری . قیامت با لفظ افتادن ، افکندن ، برخاستن ، بر چیزی رفتن ، آوردن مستعمل است . (آنندراج ) :
هرچه جز عشق توست از سر دل
تا قیامت برون توان کردن .
- روز قیامت ؛ روزی که خلایق همه برای محاسبه محشور شوند :
مرا به روز قیامت مگر حساب نباشد
چو هجر و وصل تو دیدم بسم ز موت و اعادت .
|| کنایه از کارهای اعجاب انگیز و شگفت و هنگامه و غوغا
- قیامت آثار ؛ آنکه یا آنچه اثری بزرگ و هولناک ایجاد کند : آن مقدار به دست سپاه قیامت آثار افتاد که وصفش نگنجد. (حبیب السیر).
- قیامت آوردن ؛ قیامت بپا کردن :
شبیخون غمزه ٔ بیداد او در ملک جان آرد
قد سروش قیامت بر سر آزادگان آرد.
نبود آگه اسکندر ازکار او
که آرد قیامت به پیکار او.
- قیامت افتادن ؛ قیامت شدن :
دوش یارم پرده از رخسار خود بگشاده بود
گویی از حسنش قیامت در جهان افتاده بود.
- قیامت بر چیزی رفتن :
نه از مضمون و نی از خط کسی دیوانه میگردد
قیامت بر سر دل رفت چیزی بود یا کاغذ.
- قیامت برخاستن ؛ قیامت بپا شدن :
بنشین یک نفس ای فتنه که برخاست قیامت
فتنه نادر بنشیند چو تو در حال قیامی .
- قیامت پیشه ؛ کسی که در کار خود قیامت کند.
- قیامت پیکر ؛ که اندام زیبایش قیامت به پا کند :
شمع محفل امشب آن شوخ قیامت پیکر است
بر چراغ مه شکست رنگ صبحی دیگر است .
- قیامت جلوه ؛ قیامت پیکر :
فلک را سبزه ای خوابیده داند قد رعنایش
قیامت جلوگان را قد و بالا اینچنین باید.
- قیامت خاستن ؛ قیامت برخاستن . قیامت به پا شدن :
مجلس و مجمع دَمَش آراستی
وز نوای او قیامت خاستی .
- قیامت خرام ؛ آنکه در خرامیدن قیامت برپا کند.
- قیامت زار ؛ محل قیامت :
من قیامت زار عشقم دیده کو تا بنگرد
صد بهشت و دوزخ از هر گوشه ٔ صحرای من .
- قیامت صغری . رجوع به این ماده شود.
- قیامت کبری . رجوع به این ماده در ردیف خود شود.
- قیامتکده ؛ قیامت زار :
دل به هر کس که سپردیم پریشانتر ساخت
این قیامتکده را هیچکس آباد نکرد.
- قیامت کردن . رجوع به این ماده درردیف خود شود.
|| در تداول فارسی به معنی بسیار و امر غریب به کار میرود، گویند: فلان طفل قیامت شوخ است :
زلف بگشود و رخ از می افروخت
طرفه شامی و قیامت شفقی است .
عبداﷲ وحدت ولد حکیم اسماعیل گیلانی (از آنندراج ).
هرچه جز عشق توست از سر دل
تا قیامت برون توان کردن .
عطار.
- روز قیامت ؛ روزی که خلایق همه برای محاسبه محشور شوند :
مرا به روز قیامت مگر حساب نباشد
چو هجر و وصل تو دیدم بسم ز موت و اعادت .
سعدی .
|| کنایه از کارهای اعجاب انگیز و شگفت و هنگامه و غوغا
- قیامت آثار ؛ آنکه یا آنچه اثری بزرگ و هولناک ایجاد کند : آن مقدار به دست سپاه قیامت آثار افتاد که وصفش نگنجد. (حبیب السیر).
- قیامت آوردن ؛ قیامت بپا کردن :
شبیخون غمزه ٔ بیداد او در ملک جان آرد
قد سروش قیامت بر سر آزادگان آرد.
مفید بلخی .
نبود آگه اسکندر ازکار او
که آرد قیامت به پیکار او.
نظامی .
- قیامت افتادن ؛ قیامت شدن :
دوش یارم پرده از رخسار خود بگشاده بود
گویی از حسنش قیامت در جهان افتاده بود.
لاهیجی (آنندراج ).
- قیامت بر چیزی رفتن :
نه از مضمون و نی از خط کسی دیوانه میگردد
قیامت بر سر دل رفت چیزی بود یا کاغذ.
ارادتخان واضح (از آنندراج ).
- قیامت برخاستن ؛ قیامت بپا شدن :
بنشین یک نفس ای فتنه که برخاست قیامت
فتنه نادر بنشیند چو تو در حال قیامی .
سعدی .
- قیامت پیشه ؛ کسی که در کار خود قیامت کند.
- قیامت پیکر ؛ که اندام زیبایش قیامت به پا کند :
شمع محفل امشب آن شوخ قیامت پیکر است
بر چراغ مه شکست رنگ صبحی دیگر است .
سراج المحققین (از آنندراج ).
- قیامت جلوه ؛ قیامت پیکر :
فلک را سبزه ای خوابیده داند قد رعنایش
قیامت جلوگان را قد و بالا اینچنین باید.
صائب (از آنندراج ).
- قیامت خاستن ؛ قیامت برخاستن . قیامت به پا شدن :
مجلس و مجمع دَمَش آراستی
وز نوای او قیامت خاستی .
مولوی .
- قیامت خرام ؛ آنکه در خرامیدن قیامت برپا کند.
- قیامت زار ؛ محل قیامت :
من قیامت زار عشقم دیده کو تا بنگرد
صد بهشت و دوزخ از هر گوشه ٔ صحرای من .
عرفی (از آنندراج ).
- قیامت صغری . رجوع به این ماده شود.
- قیامت کبری . رجوع به این ماده در ردیف خود شود.
- قیامتکده ؛ قیامت زار :
دل به هر کس که سپردیم پریشانتر ساخت
این قیامتکده را هیچکس آباد نکرد.
واله هروی (از آنندراج ).
- قیامت کردن . رجوع به این ماده درردیف خود شود.
|| در تداول فارسی به معنی بسیار و امر غریب به کار میرود، گویند: فلان طفل قیامت شوخ است :
زلف بگشود و رخ از می افروخت
طرفه شامی و قیامت شفقی است .
عبداﷲ وحدت ولد حکیم اسماعیل گیلانی (از آنندراج ).
