مرمر
لغت‌نامه دهخدا
مرمر. [ م َ م َ ] (اِ) یا سنگ مرمر. رخام ، که سنگی است . (منتهی الارب ). رخام یا نوعی از رخام که سخت تر و شفافتر از آن است . یک قطعه از آن مرمرة باشد. (از اقرب الموارد). سنگ رخام . (دهار). رخام . (مهذب الاسماء). نوعی از رخام سفید است نیکوترین آن را از معدن سنگ جزع آورند و آن بهترین انواع رخام است به یونانی اسطریطس خوانند و بعضی گویند اسطریطس جزع است و به یونانی الوفرسطس گویند. (از مفردات ابن البیطار ص 153 ج 4). یک نوع سنگ آهکی بسیار سخت که بخوبی میتوان آن را هموار کرده جلا داد و در بناها و صنایع آن را برای زینت بکار میبرند. (ناظم الاطباء). سنگی است شفاف و روشن سفید یا به رنگهای دیگر.سنگ شفاف معدنی به الوان مختلف و بیشتر سفید. حجرالشطوط. قسمی سنگ آهکی نسبةً سخت و متبلور که از بلورهای ریز اسپات (بلورهای کلسیت ) متبلور شده در سیستم رومبواِدریک به وجود آمده است . سنگ مرمر را جزء سنگهای دگرگونی محسوب میدارند زیرا خمیر آهکی موجود در بین بلورهای کلسیت بر اثر فشار در موقع چین خوردگیها مجداً متبلور شده و مرمر را به وجود می آورد. سنگ مرمر سختی بالنسبه جالب دارد ولی با آهن و پولاد خط برمیدارد و چون صیقلی میشودو جلاپذیر است آن را جهت نمای ابنیه به کار میبرند. در ایران معادن سنگ مرمر بسیار است خصوصاً در مشهد ناحیه ٔ خلج و اطراف یزد مرمرهای مرغوبی وجود دارد. مرمر دارای اقسام مختلف است و برنگهای زرد، سبز، ارغوانی ، قرمز، خاکستری و رگه دار دیده میشود :
همیشه تا چو بر دلبران بود مرمر
همیشه تا چو لب نیکوان بود مرجان .
ره کوشک یکسر زساده رخام
زمین مرمر و کنگره عود خام .
بر کمر کوهها ز شدت سرما
مرمر چون آب گشته آب چو مرمر.
عقرب ندانم اما دارد مثال ارقم
از رنگ خشت پخته سنگ رخام و مرمر.
گر تو سنگ خاره و مرمر بوی
چون به صاحب دل رسی گوهر شوی .
دمیة؛ پیکر منقوش از سنگ مرمر و عاج و مانند آن . (منتهی الارب ).
- مثل مرمر ؛ سخت سپید و شفاف .
- مرمر بلغمی ؛ گونه ای مرمر است که در ساختمانش مقداری میکا نیز وجود دارد ودارای طبقات متحدالمرکز میباشد.
- مرمر سبز ؛ سنگی است نسبةً سخت که ترکیب اصلیش کربنات آبدار طبیعی مس است و رنگ سبز خوشرنگی دارد و بلورهای آن هشت وجهی است و در سیستم رومبوادریک متبلور میشود. معدنش در سیبری فراوان است . این سنگ را بیشترمالاکیت نامند.
- مرمر قم ؛ گونه ای سنگ گچی که به آلباتر مشهور است . سختی آن از مرمر معمولی کمتر است و از آن برخی لوازم زینتی (قاب عکس و پایه ٔ چراغ ) میسازند.
|| هر چیز نازک و لطیف و نرم و لرزان . (ناظم الاطباء).
همیشه تا چو بر دلبران بود مرمر
همیشه تا چو لب نیکوان بود مرجان .
فرخی .
ره کوشک یکسر زساده رخام
زمین مرمر و کنگره عود خام .
اسدی .
بر کمر کوهها ز شدت سرما
مرمر چون آب گشته آب چو مرمر.
مسعودسعد.
عقرب ندانم اما دارد مثال ارقم
از رنگ خشت پخته سنگ رخام و مرمر.
خاقانی .
گر تو سنگ خاره و مرمر بوی
چون به صاحب دل رسی گوهر شوی .
مولوی .
دمیة؛ پیکر منقوش از سنگ مرمر و عاج و مانند آن . (منتهی الارب ).
- مثل مرمر ؛ سخت سپید و شفاف .
- مرمر بلغمی ؛ گونه ای مرمر است که در ساختمانش مقداری میکا نیز وجود دارد ودارای طبقات متحدالمرکز میباشد.
- مرمر سبز ؛ سنگی است نسبةً سخت که ترکیب اصلیش کربنات آبدار طبیعی مس است و رنگ سبز خوشرنگی دارد و بلورهای آن هشت وجهی است و در سیستم رومبوادریک متبلور میشود. معدنش در سیبری فراوان است . این سنگ را بیشترمالاکیت نامند.
- مرمر قم ؛ گونه ای سنگ گچی که به آلباتر مشهور است . سختی آن از مرمر معمولی کمتر است و از آن برخی لوازم زینتی (قاب عکس و پایه ٔ چراغ ) میسازند.
|| هر چیز نازک و لطیف و نرم و لرزان . (ناظم الاطباء).
