مقال
لغت‌نامه دهخدا
مقال . [ م َ ] (ع مص ) گفتن . (تاج المصادر بیهقی ). قول . قیل . (منتهی الارب ) (ناظم الاطباء) (اقرب الموارد). || (اِ) گفتگو. (غیاث ) (آنندراج ) (ناظم الاطباء). سخنگویی . سخن . گفتار. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا) : و سخن ایشان بشنوم و بدانم مقال و سیرت و درون و برون ایشان . (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 523).
یکسره عشاق مقال منند
درگه و بیگه به خراسان رجال .
وز مدحت ایشان نگر که ایدون
گشته ست مطرّز پَرِ مقالم .
قال اول جز پیمبر کس نگفت
وآنگهی زی آل او آمد مقال .
من چون بر مضمون حال برسیدم و از مکنون مقال پرسیدم گفتند... (مقامات حمیدی چ اصفهان ص 18). مرا در هر کلام مقالی است و در هر سخن مجالی . (مقامات حمیدی چ اصفهان ص 35). همه جمال یکدیگر می نگریدند و مقال همدیگر می شنیدند. (مقامات حمیدی چ اصفهان ص 37).
چو معن زایده شد مشتهر به بذل و عطا
چو قس ساعده شد معتبر به حسن مقال .
از ادب نبود به پیش شه مقال
خاصه خود لاف دروغین و محال .
نگویم لب ببند و دیده بردوز
ولیکن هر مقالی را مقامی .
کند هرآینه غیبت حسود کوته دست
که در مقابله گنگش بود زبان مقال .
در وصف حالش مضمون این مقال از چشمها چشمه های خون می گشود. (ظفرنامه ٔ یزدی ). از غایت مستی امثال این مقال برزبان می گذشت . (حبیب السیر چ خیام ج 3 ص 378). و از زبان حال هاتف اقبال مضمون این مقال استماع فرمود. (حبیب السیر چ خیام ج 4 ص 114).
این جواهر نه متاع است که هر جا یابند
همه دانند که نادر بود این طرز مقال .
- بدمقال ؛ بدسخن . ناخوش گفتار : اگر منشی مقل بدمقال گوید... که آن ابدال که می گویی شواذ است نه مستعمل ، جواب ایشان توان داد که آنچه شواذ کتاب قدما بود در ماضی قرون اکنون مستعمل محدثی است . (منشآت خاقانی چ محمد روشن ص 174).
- قال و مقال . رجوع به مدخل قال و مقال شود.
- مقال کردن ؛ گفتگو کردن . سخن گفتن :
خفته آن باشد که او از هر خیال
دارد امید و کند با او مقال .
- نیکومقال ؛ نیکوسخن . خوش گفتار :
کرد مردی از سخندانی سؤال
حق و باطل چیست ای نیکومقال !
یکسره عشاق مقال منند
درگه و بیگه به خراسان رجال .
ناصرخسرو.
وز مدحت ایشان نگر که ایدون
گشته ست مطرّز پَرِ مقالم .
ناصرخسرو.
قال اول جز پیمبر کس نگفت
وآنگهی زی آل او آمد مقال .
ناصرخسرو.
من چون بر مضمون حال برسیدم و از مکنون مقال پرسیدم گفتند... (مقامات حمیدی چ اصفهان ص 18). مرا در هر کلام مقالی است و در هر سخن مجالی . (مقامات حمیدی چ اصفهان ص 35). همه جمال یکدیگر می نگریدند و مقال همدیگر می شنیدند. (مقامات حمیدی چ اصفهان ص 37).
چو معن زایده شد مشتهر به بذل و عطا
چو قس ساعده شد معتبر به حسن مقال .
عبدالواسع جبلی .
از ادب نبود به پیش شه مقال
خاصه خود لاف دروغین و محال .
مولوی .
نگویم لب ببند و دیده بردوز
ولیکن هر مقالی را مقامی .
سعدی .
کند هرآینه غیبت حسود کوته دست
که در مقابله گنگش بود زبان مقال .
سعدی (گلستان ).
در وصف حالش مضمون این مقال از چشمها چشمه های خون می گشود. (ظفرنامه ٔ یزدی ). از غایت مستی امثال این مقال برزبان می گذشت . (حبیب السیر چ خیام ج 3 ص 378). و از زبان حال هاتف اقبال مضمون این مقال استماع فرمود. (حبیب السیر چ خیام ج 4 ص 114).
این جواهر نه متاع است که هر جا یابند
همه دانند که نادر بود این طرز مقال .
وحشی .
- بدمقال ؛ بدسخن . ناخوش گفتار : اگر منشی مقل بدمقال گوید... که آن ابدال که می گویی شواذ است نه مستعمل ، جواب ایشان توان داد که آنچه شواذ کتاب قدما بود در ماضی قرون اکنون مستعمل محدثی است . (منشآت خاقانی چ محمد روشن ص 174).
- قال و مقال . رجوع به مدخل قال و مقال شود.
- مقال کردن ؛ گفتگو کردن . سخن گفتن :
خفته آن باشد که او از هر خیال
دارد امید و کند با او مقال .
مولوی .
- نیکومقال ؛ نیکوسخن . خوش گفتار :
کرد مردی از سخندانی سؤال
حق و باطل چیست ای نیکومقال !
مولوی .
