ممالک
لغت‌نامه دهخدا
ممالک . [ م َ ل ِ ] (ع اِ) ج ِ مملکة. (ناظم الاطباء) (اقرب الموارد) (منتهی الارب ) (آنندراج ). کشورها : تا اغلب ممالک عالم در ضبط خویش آورد. (کلیله و دمنه ).
- مسالک و ممالک ؛ راهها و کشورها. اصطلاحاً جغرافیا : هرکه کتاب مسالک و ممالک خوانده است و طول و عرض این دیار بشناخته بر وی پوشیده نماند... (کلیله و دمنه ). رجوع به مسالک و ممالک شود.
|| مقامهای پادشاهی . (غیاث اللغات ). پادشاهیها. || سرزمینها. ایالات . ولایات : ترکمانان در حدود ممالک بپراکندند و شهر تون غارت کردند. (تاریخ بیهقی ص 527). همه را از نواحی ممالک خویش بیرون کرد. (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ).
کسری از این ممالک و صد کسری و قباد
خطوی از این مسالک و صد خطه ٔ ختا.
چو شد کار ممالک برقرارش
قوی تر گشت روز از روزگارش .
مدبران ممالک آن طرف در دفع مضرت ایشان مشورت کردند. (گلستان سعدی ).
پادشاهی که یار درویش است
پاسبان ممالک خویش است .
تفویض تخت و ممالک به وی کنند. (گلستان ). وزراء و مستوفیان و... مباشرین موقوفات خاصه و ممالک ، همگی محاسبه خود را به دفتر موقوفات رسانیده ... (تذکرةالملوک چ دبیرسیاقی ص 44).
- ممالک ستان ؛ ستاننده و گیرنده ٔ کشورها و سرزمینها. کشورستان :
زلف تو شیطان ملایک فریب
روی تو سلطان ممالک ستان .
- ممالک سوز ؛ سوزنده ٔ کشورها و سرزمینها. کشورسوز. جهان سوز :
عدل شمعی بود جهان افروز
هم شه آتشی ممالک سوز.
- ممالک شکار ؛ شکارکننده ٔ کشورها و سرزمینها. کشورگیر. جهانگیر :
شاه ملایک شعار، شیر ممالک شکار
خسرو اقلیم بخش ، رستم توران ستان .
- ممالک محروسه ؛ مجموع ایالات و ولایات ایران . کشور ایران (در عهد صفویه و قاجاریه تا اوایل مشروطه این اصطلاح رایج بود و روی تمبر پست نوشته می شد پست محروسه ٔ ایران ) : عساکر نصرت مآثر سواد ارقام تنخواه مواجب خود را که به ممالک محروسه می فرستادند به مهر قاضی عسکر می رسانیدند. (تذکرةالملوک چ دبیرسیاقی ص 4).
- ممالک مدار ؛ جهان مدار : ... یعنی حضرت عالی منزلت ممالک مدار. (حبیب السیر چ تهران ج 3 ص 1).
- مسالک و ممالک ؛ راهها و کشورها. اصطلاحاً جغرافیا : هرکه کتاب مسالک و ممالک خوانده است و طول و عرض این دیار بشناخته بر وی پوشیده نماند... (کلیله و دمنه ). رجوع به مسالک و ممالک شود.
|| مقامهای پادشاهی . (غیاث اللغات ). پادشاهیها. || سرزمینها. ایالات . ولایات : ترکمانان در حدود ممالک بپراکندند و شهر تون غارت کردند. (تاریخ بیهقی ص 527). همه را از نواحی ممالک خویش بیرون کرد. (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ).
کسری از این ممالک و صد کسری و قباد
خطوی از این مسالک و صد خطه ٔ ختا.
خاقانی .
چو شد کار ممالک برقرارش
قوی تر گشت روز از روزگارش .
نظامی .
مدبران ممالک آن طرف در دفع مضرت ایشان مشورت کردند. (گلستان سعدی ).
پادشاهی که یار درویش است
پاسبان ممالک خویش است .
سعدی (صاحبیه ).
تفویض تخت و ممالک به وی کنند. (گلستان ). وزراء و مستوفیان و... مباشرین موقوفات خاصه و ممالک ، همگی محاسبه خود را به دفتر موقوفات رسانیده ... (تذکرةالملوک چ دبیرسیاقی ص 44).
- ممالک ستان ؛ ستاننده و گیرنده ٔ کشورها و سرزمینها. کشورستان :
زلف تو شیطان ملایک فریب
روی تو سلطان ممالک ستان .
خاقانی .
- ممالک سوز ؛ سوزنده ٔ کشورها و سرزمینها. کشورسوز. جهان سوز :
عدل شمعی بود جهان افروز
هم شه آتشی ممالک سوز.
سنائی .
- ممالک شکار ؛ شکارکننده ٔ کشورها و سرزمینها. کشورگیر. جهانگیر :
شاه ملایک شعار، شیر ممالک شکار
خسرو اقلیم بخش ، رستم توران ستان .
خاقانی .
- ممالک محروسه ؛ مجموع ایالات و ولایات ایران . کشور ایران (در عهد صفویه و قاجاریه تا اوایل مشروطه این اصطلاح رایج بود و روی تمبر پست نوشته می شد پست محروسه ٔ ایران ) : عساکر نصرت مآثر سواد ارقام تنخواه مواجب خود را که به ممالک محروسه می فرستادند به مهر قاضی عسکر می رسانیدند. (تذکرةالملوک چ دبیرسیاقی ص 4).
- ممالک مدار ؛ جهان مدار : ... یعنی حضرت عالی منزلت ممالک مدار. (حبیب السیر چ تهران ج 3 ص 1).
