مکنون

مکنون . [ م َ ] (ع ص ) پنهان داشته شده و این صیغه ٔ اسم مفعول است مأخوذ از کَن ّ که به معنی پوشیدن است و چون گوهر قیمتی و خوش آب را به محافظت پوشیده دارند لهذا مجازاً گوهر مکنون گوهر قیمتی و خوش آب را گویند. (غیاث ) (آنندراج ). پنهان داشته . (ناظم الاطباء). نهفته . نهان . نهان داشته . پنهان داشته . پوشیده . کنین . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا) : بر مضمون و مکنون او وقوف یافت . (چهار مقاله چ معین ص 41). نشاید او را در بحر جلال قرآن شدن ، و استنباط جواهر مکنون آن کردن . (کشف الاسرار ج 1 ص 612 و 613). اگر از صحایف لطایفی ... که در خزاین ملوک جهان محفوظ و مکنون است باز گفته شود همانا... (مرزبان نامه چ قزوینی ص 9). چون ملک زاده کنانه ٔ خاطر از مکنون سر و مکتوم دل بپرداخت . (مرزبان نامه ایضاً ص 32).
بوی را پوشیده و مکنون کند
چشم مست خویشتن را چون کند.

مولوی (مثنوی چ رمضانی ص 245).

آنچه در کانها نیز مکنون است بدان منضم شود بدان مقدار وفا نکند. (تاریخ غازان ص 315). به افشای اسرار ربوبیت که مکنون خزانه ٔ غیرت اند مبالات ننماید. (مصباح الهدایه چ همایی ص 136).چه بسیار از اسما که در خزانه ٔ عزت مکنون درج غیرت است و هیچکس را جز عالم الغیب بر آن اطلاع نه . (مصباح الهدایه چ همایی ص 24).
- دُرِّ مکنون ؛ مروارید قیمتی خوش آب و اعلا. (ناظم الاطباء). لؤلؤ مکنون . مروارید پوشیده در صدف ،لیکن «مکنون » در این ترکیب از معنی لغوی منسلخ شده و معنی دیگری یافته است از آن جمله گرانبها، قیمتی ، آبدار و درخشان :
زهد و عدالت سفال گشت و حجر
جهل و سفه زر و در مکنون شد.

ناصرخسرو.

گرت مدح بنده پسند آید ای شه
کنم در مکنون مقفی و موزون .

سوزنی .

خزانه ٔ مدیح تو را در گشادم
به صحرا نهادم بسی در مکنون .

سوزنی .

زآنکه ز اقبال او هر آینه من
صدف چند در مکنونم .

انوری (دیوان چ سعید نفیسی ص 225).

طارم زر بین که درج در مکنون کرده اند
طاق ازرق بین که جفت گنج قارون کرده اند.

مجیرالدین بیلقانی .

گر آن گنج آید از ویرانه بیرون
به تاجش برنهم چون در مکنون .

نظامی .

خواهم که به یاد عشق مجنون
رانی سخنی چو در مکنون .

نظامی .

قطره ای را در مکنون می دهد
نقطه ای را دور گردون می دهد.

عطار.

با خطی چون در مکنون و نظمی چون زر موزون . (لباب الالباب چ نفیسی ص 35).
تو آن در مکنون یکدانه ای
که پیرایه ٔ سلطنت خانه ای .

سعدی (بوستان ).

از فروغ گوهر شهوار تاج خسرویت
چشم حاسد چون صدف پر در مکنون باد و هست .

ابن یمین .

این در مکنون را که در بحر خاطر مخزون بود، در رشته ٔ بیان کشد. (حبیب السیر چ خیام ج 1 ص 5).
- لؤلؤ مکنون ؛ در مکنون . رجوع به ترکیب قبل شود :
ارغوان لعل بدخشی دارد اندر مرسله
نسترن لؤلؤی مکنون دارد اندر گوشوار.

فرخی .

گر کف او را مسخرستی دریا
خوارترستی ز سنگ لؤلؤ مکنون .

فرخی .

گر آید گوشوار و تاج نه شگفت از لطیف آبی
که هم زآن لؤلؤ مکنون و در شاهوار آید.

لامعی .

به جای قطره ٔ باران ، هوا او را دهد لؤلؤ
به عرض لؤلؤ مکنون ، زمین او را دهد مینا.

ازرقی .

همی سازند تاج فرق نرگس
به زرین حقه و لؤلؤی مکنون .

ناصرخسرو.

و آن ابر همچو کلبه ٔ ندافان
اکنون چو گنج لؤلؤ مکنون است .

ناصرخسرو.

هر چه برآمد ز خاک تیره به نوروز
مخنقه دارد کنون ز لؤلؤ مکنون .

ناصرخسرو.

چون به دریای معانی و معالی بگذشت
کرد چون لؤلؤ مکنون سخن من به سخا.

امیرمعزی .

جز کریمی نکند لؤلؤ مکنون ز سخن
جز کلیمی نکند صورت ثعبان ز عصا.

امیرمعزی (دیوان چ اقبال ص 20).

گرفته ای تو به یاقوت لؤلؤ مکنون
نهفته ای تو به هاروت زهره ٔ زهرا.

امیرمعزی .

جناح نسر و سلاح سماک هردو شدند
ز دست چرخ مرصع به لؤلؤ مکنون .

رشید وطواط.

- مکنون خاطر ؛ در یاد نهاده . (ناظم الاطباء). آنچه در خاطر نهفته باشند. مکنون ضمیر.
- مکنون ضمایر ؛ مکنون ضمیرها. مکنون خاطرها. آنچه در دلها نهفته دارند : یگانه ٔ عالم در دین پروری ، دانای مکنون ضمایردر خصومت و داوری . (منشآت خاقانی چ محمد روشن ص 38).رجوع به ترکیب قبل شود.
- مکنون ضمیر ؛ مکنون خاطر : شاه پیلان چون مضمون نامه برخواند و برمکنون ضمیر خصم وقوف یافت هفت اعضای او از عداوت و بغضا ممتلی شد. (مرزبان نامه چ قزوینی ص 211). و رجوع به ترکیب قبل شود.
|| علم پنهان داشته شده . (منتهی الارب ) (ناظم الاطباء).