پنچاتنترا

پنچاتنترا. [ پ َ ت َن ْ ] (اِخ ) مجموعه ٔ مشهور قصص و داستانهای هندی که جنبه ٔ اخلاقی دارد و اساس کتاب کلیله و دمنه ٔ فارسی و عربی است . این مجموعه فضایل اخلاقی و اجتناب از رذائل و رعایت وظائف نسبت به خانواده و اجتماع و تدبیر ملک را بوسیله ٔ امثال و سخنان خدایان و مردم وحیوانات که احساسات و کلمات انسانی به آنها منسوب گشته تعلیم میکند و شامل پنج فصل است و به همین مناسبت آن را پنچا (پنج )، تن ترا (کتاب ) نامیده اند. صورت سانسکریت فعلی آن نسبةً جدید است و انشاء آن را به حکیمی برهمن بنام ویشنو کرمن که در قرن پنجم میلادی میزیسته نسبت کنند معذلک اصل کتاب بسیار قدیم است و شاید به عصری که اعتقاد به تناسخ ظهور کرده مربوط باشد. بسیاری از داستانهای آن در ژالکس بودائی دیده میشود و سرمشق قصص ازوپ (ایسوپوس ) یونانی است . در رساله ٔ شرح حال عبداﷲبن المقفع فارسی (صص 38-39) آمده است : از قسمت اصلی یعنی داستانهای هندی کتاب کلیله و دمنه پنج حکایت آن (باب الاسد والثور، باب الحمامة المطوقه ، باب البوم والغربان ، باب القرد والسلحفاة، باب الناسک و ابن عرس ) بصورت مجموعه ای از قدیم در هندوستان معروف بوده و اکنون نیز اصل سانسکریت آن باقی است و خود این حکایات پنجگانه نیز که «پنج تنتر» یعنی پنج کتاب نام دارد تهذیبی است از مجموعه ٔ قدیمی دیگری که بعقیده ٔ «هرتل » مستشرق آلمانی بتوسط یک نفر برهمن در حدود سنه 300 م . تألیف شده است . یک نسخه از این مجموعه یعنی پنج تنتر بقول مشهور در عهد انوشیروان (531-579 م .) به دست ایرانیها افتاد و ایرانیها آن را با بعضی داستانهای دیگر هندی از سانسکریت به پهلوی ترجمه کردند و از مجموع آنها کتاب کلیله و دمنه را ساختند - انتهی . برزویه اصل این نسخه (کلیلک و دمنک ) را از سفر هند با خود آورده به پهلوی ترجمه کرد. قصه ها و افسانه هائی که در میان ایرانیان راجع به طریق کشف این نسخه رایج شد گواهی میدهد که چقدر مردم این کشور به کتاب مزبور اهمیت میداده اند. تقریباً در همان ایام به زبان سریانی نیز نقل شد و چندی بعد ابن المقفع آن را به عربی ترجمه کرد (و ترجمه ٔ حال برزویه را به صورت دیباچه برآن افزود). سپس بلعمی آن را به پارسی از عربی برگردانید و رودکی آن را بفارسی نظم کرد و سایر شعرای ایران نیز آن را با مختصر تحریفاتی به شعر درآوردند یا مأخذ حکایات خود قرار دادند؛ از جمله کلیله و دمنه ٔ ترتیب داده ٔ نصراﷲ منشی و انوار سهیلی ، کاشفی و داستانهای بیدپای از بخاری . رجوع به ایران در زمان ساسانیان ترجمه ٔ رشید یاسمی ص 301 شود.