کلاله
لغت‌نامه دهخدا
کلاله . [ ک ُ ل َ / ل ِ ] (اِ) موی پیچیده را گویند و به عربی مجعد خوانند و بمعنی کاکل . (برهان ). بمعنی زلف پیچیده که به عربی مجعد خوانند. (انجمن آرا) (آنندراج ). موی پیچیده و بمعنی زلف نیز آمده و به کاف فارسی (گلاله ) نیز آمده . (غیاث ).بمعنی کاکل و پرچم نیز استعمال می شود و بیشتر زلف وکاکل اهالی تبرستان خاصه دیالمه ٔ گیلان چنین است ... و آن را کلالک نیز گویند. (آنندراج ) (انجمن آرا). موی پچیده ٔ تابدار. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). زلف آویزان بر پیشانی و کاکل . (ناظم الاطباء) :
گشت جهان کودک دوازده ساله
از سمنش روی و از بنفشه کلاله .
از عشق آن دو نرجس وز مهر آن دولاله
بی خواب و بی قرارم چون بر گلت کلاله .
سر کلاله ٔ او برگ لاله بسپردی
اگر نسازدی آن لاله از کلاه سپر.
ظلمتی گشته از نواله ٔ نور
لاله ای رسته از کلاله ٔ حور.
سرنهادم خمار می در سر
بر گل خشک با کلاله ٔ تر.
چون دید که دیلمست خاموش
کردش ز کلاله کوردین پوش .
گوهر به کلاله کان برافشاند
وز گوهرکان شه سخن راند.
اگر کلاله ٔ مشکین ز رخ براندازی
کنند در قدمت عاشقان سراندازی .
نسیم در سر گل بشکند کلاله ٔ سنبل
چو از میان چمن بوی آن کلاله برآید.
ز دست برد صباگرد گل کلاله نگر
شکنج گیسوی سنبل ببین بروی سمن .
آن نافه ٔ مراد که می خواستم زبخت
در چین زلف آن بت مشکین کلاله بود.
بت دیلم مه مشکین کلاله
به مشکین چین گرفته روی لاله .
ایا شکسته سر زلف ترک شیرازی
کلاله های تو جراره های اهوازی .
هر شب به یاد طره ٔ مشکین کلاله ای
مائیم و گوشه ای و سرشکی و ناله ای .
- کلاله ٔ خاک ، توده ٔ خاک :
بر فرق چمن کلاله ٔ خاک
پیچیده شود چو مار ضحاک .
|| دسته ٔ گل . (برهان ) (ناظم الاطباء) (فرهنگ فارسی معین ). جام گل . کاسه ٔ گل : در فصل ربیع کلاله ٔ لاله از قلال جبال ... چون قندیل عقیقین از صوامع رهابین تابان . (سند بادنامه ص 120).
- کلاله زار، جایی که گل فراوان است :
باغ ار چه گل و کلاله زار است
از عکس رخت نواله خوار است .
|| در اصطلاح گیاه شناسی ، برجستگیها یا رشته های بالای مادگی گیاه را گویند. (فرهنگ فارسی معین ).در گیاه شناسی ثابتی ذیل مادگی آمده ، تخمدان غالباً دارای استطاله باریکی بنام خامه است و انتهای آن را که اغلب قطور و مسطح می باشد کلاله می نامند. سطح خارجی کلاله را غالباً موهای کوچک یک سلولی بنام پاپیل می پوشاند. (گیاه شناسی ثابتی ص 418) و رجوع به گیاه شناسی گل گلاب ص 177 شود.
گشت جهان کودک دوازده ساله
از سمنش روی و از بنفشه کلاله .
ناصرخسرو.
از عشق آن دو نرجس وز مهر آن دولاله
بی خواب و بی قرارم چون بر گلت کلاله .
سنائی .
سر کلاله ٔ او برگ لاله بسپردی
اگر نسازدی آن لاله از کلاه سپر.
سوزنی .
ظلمتی گشته از نواله ٔ نور
لاله ای رسته از کلاله ٔ حور.
نظامی .
سرنهادم خمار می در سر
بر گل خشک با کلاله ٔ تر.
نظامی .
چون دید که دیلمست خاموش
کردش ز کلاله کوردین پوش .
نظامی (لیلی و مجنون ص 243).
گوهر به کلاله کان برافشاند
وز گوهرکان شه سخن راند.
نظامی .
اگر کلاله ٔ مشکین ز رخ براندازی
کنند در قدمت عاشقان سراندازی .
سعدی .
نسیم در سر گل بشکند کلاله ٔ سنبل
چو از میان چمن بوی آن کلاله برآید.
حافظ.
ز دست برد صباگرد گل کلاله نگر
شکنج گیسوی سنبل ببین بروی سمن .
حافظ.
آن نافه ٔ مراد که می خواستم زبخت
در چین زلف آن بت مشکین کلاله بود.
حافظ.
بت دیلم مه مشکین کلاله
به مشکین چین گرفته روی لاله .
(از انجمن آرا).
ایا شکسته سر زلف ترک شیرازی
کلاله های تو جراره های اهوازی .
هدایت (از آنندراج ).
هر شب به یاد طره ٔ مشکین کلاله ای
مائیم و گوشه ای و سرشکی و ناله ای .
هدایت (از آنندراج ).
- کلاله ٔ خاک ، توده ٔ خاک :
بر فرق چمن کلاله ٔ خاک
پیچیده شود چو مار ضحاک .
نظامی .
|| دسته ٔ گل . (برهان ) (ناظم الاطباء) (فرهنگ فارسی معین ). جام گل . کاسه ٔ گل : در فصل ربیع کلاله ٔ لاله از قلال جبال ... چون قندیل عقیقین از صوامع رهابین تابان . (سند بادنامه ص 120).
- کلاله زار، جایی که گل فراوان است :
باغ ار چه گل و کلاله زار است
از عکس رخت نواله خوار است .
نظامی .
|| در اصطلاح گیاه شناسی ، برجستگیها یا رشته های بالای مادگی گیاه را گویند. (فرهنگ فارسی معین ).در گیاه شناسی ثابتی ذیل مادگی آمده ، تخمدان غالباً دارای استطاله باریکی بنام خامه است و انتهای آن را که اغلب قطور و مسطح می باشد کلاله می نامند. سطح خارجی کلاله را غالباً موهای کوچک یک سلولی بنام پاپیل می پوشاند. (گیاه شناسی ثابتی ص 418) و رجوع به گیاه شناسی گل گلاب ص 177 شود.
