کوشک
لغت‌نامه دهخدا
کوشک . (اِ) بنای بلند را گویند و به عربی قصر. (برهان ). قصر و هر بنای رفیع بلند و بارگاه و سرای عالی . (ناظم الاطباء). بنای مرتفع و عالی .قصر. کاخ . کوشه . گوشک . (فرهنگ فارسی معین ). پهلوی کوشک کردی کشک . (کلاه فرنگی بالای بنا، اطاق تابستانی ). معرب آن جوسق . (از حاشیه ٔ برهان چ معین ) : و آنجا [ به سمنگان ] کوههاست از سنگ سپید چون رخام و اندر وی خانه ها کنده است و مجلسها و کوشکها و بتخانه هاست و آخر اسبان با همه آلتی که مر کوشکها را بباید. (حدود العالم ). و اندر وی [ مرو ] کوشکهای بسیار است و آن جای خسروان بوده است . (حدود العالم ).
نشست از بر کوشک دیده به راه
به دیدار گرشاسب و زاول سپاه .
بدیدم نشسته ابر بام کوشک
به پیشش یکی کاسه ٔ پرفروشک .
آن شب که وی را[ عروس امیر محمد را ] از محلت ... از سرای پدر به کوشک امارت می بردند بسیار تکلف دیدم . (تاریخ بیهقی ). در کوشک باغ عدنانی فرمود تا خانه ای برآوردند خواب قیلوله را. (تاریخ بیهقی ). [ مسعود ] کوتوال را گفت تا پیاده ای تمام گمارد از پس خلقانی تا کوشک . (تاریخ بیهقی ). [ یزدجرد ] یک روز بر کوشکی نشسته بود و اسبی نیکو از صحرا درآمد. (فارسنامه ٔ ابن البلخی ). باد سخت ... بناهای محکم و کوشکهای بلند را بگرداند. (کلیله و دمنه ).
کردمی کوشکی که تا بودی
روزش از روز رونق افزودی .
کوشکی برج برکشیده به ماه
قبله گاه همه سپید و سیاه .
دل خود بر جدایی راست کردم
وز ایشان کوشکی درخواست کردم .
من [ فضل بن ربیع ] ... از آن خانه بیرون آمدم ، به کوشکی رسیدم نیک و دلگشای ، در سایه ٔ آن کوشک ساعتی بنشستم تا لحظه ای برآسایم ، اتفاقاً کوشک سعید شاهک بود که مأمون به گرفتن من او را نصب کرده بود. (آداب الحرب و الشجاعه ). بعد از سه روز از کوشک او بیرون آمدم .(آداب الحرب و الشجاعه ). به خانه ٔ خویش فرودآورد به کوشک عمادالدوله . (تاریخ طبرستان ). خورنق ؛ کوشک نعمان اکبر که به عراق است معرب خورنگه که جای خوردن باشد. (منتهی الارب ). || قلعه . حصار. شهرپناه . (از ناظم الاطباء). برج . (مهذب الاسماء) (زمخشری ). قلعه . حصار. (فرهنگ فارسی معین ) : مردم رزان ... بگریخته بودند و اندک مایه ای مردم در آن کوشکهامانده . (تاریخ بیهقی ). هزیمتیان به دیه رسیدند... سخت استوار بود بسیار کوشکها بود. (تاریخ بیهقی ). و سرایهای آنجا نه بر شکل دیگر جایها باشد که آنجا همه به کوشکها محکم باشد از بیم شبانکارگان که در آن اعمال باشد و کوشکهای ایشان جداجدا باشد درهم نپیوندند.(فارسنامه ابن البلخی ص 145). || قسمی ایوان که از قبه ای پوشیده است و اطراف آن باز است . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
نشست از بر کوشک دیده به راه
به دیدار گرشاسب و زاول سپاه .
اسدی .
بدیدم نشسته ابر بام کوشک
به پیشش یکی کاسه ٔ پرفروشک .
؟ (از نسخه ٔ خطی لغت فرس اسدی ، یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
آن شب که وی را[ عروس امیر محمد را ] از محلت ... از سرای پدر به کوشک امارت می بردند بسیار تکلف دیدم . (تاریخ بیهقی ). در کوشک باغ عدنانی فرمود تا خانه ای برآوردند خواب قیلوله را. (تاریخ بیهقی ). [ مسعود ] کوتوال را گفت تا پیاده ای تمام گمارد از پس خلقانی تا کوشک . (تاریخ بیهقی ). [ یزدجرد ] یک روز بر کوشکی نشسته بود و اسبی نیکو از صحرا درآمد. (فارسنامه ٔ ابن البلخی ). باد سخت ... بناهای محکم و کوشکهای بلند را بگرداند. (کلیله و دمنه ).
کردمی کوشکی که تا بودی
روزش از روز رونق افزودی .
نظامی .
کوشکی برج برکشیده به ماه
قبله گاه همه سپید و سیاه .
نظامی .
دل خود بر جدایی راست کردم
وز ایشان کوشکی درخواست کردم .
نظامی .
من [ فضل بن ربیع ] ... از آن خانه بیرون آمدم ، به کوشکی رسیدم نیک و دلگشای ، در سایه ٔ آن کوشک ساعتی بنشستم تا لحظه ای برآسایم ، اتفاقاً کوشک سعید شاهک بود که مأمون به گرفتن من او را نصب کرده بود. (آداب الحرب و الشجاعه ). بعد از سه روز از کوشک او بیرون آمدم .(آداب الحرب و الشجاعه ). به خانه ٔ خویش فرودآورد به کوشک عمادالدوله . (تاریخ طبرستان ). خورنق ؛ کوشک نعمان اکبر که به عراق است معرب خورنگه که جای خوردن باشد. (منتهی الارب ). || قلعه . حصار. شهرپناه . (از ناظم الاطباء). برج . (مهذب الاسماء) (زمخشری ). قلعه . حصار. (فرهنگ فارسی معین ) : مردم رزان ... بگریخته بودند و اندک مایه ای مردم در آن کوشکهامانده . (تاریخ بیهقی ). هزیمتیان به دیه رسیدند... سخت استوار بود بسیار کوشکها بود. (تاریخ بیهقی ). و سرایهای آنجا نه بر شکل دیگر جایها باشد که آنجا همه به کوشکها محکم باشد از بیم شبانکارگان که در آن اعمال باشد و کوشکهای ایشان جداجدا باشد درهم نپیوندند.(فارسنامه ابن البلخی ص 145). || قسمی ایوان که از قبه ای پوشیده است و اطراف آن باز است . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
