ترجمه مقاله

گاودم

لغت‌نامه دهخدا

گاودم . [ دُ ] (ص مرکب ، اِ مرکب ) آنچه بشکل دُم ِ گاو باشد :
سیه چشم و بور ابرش و گاودم
سیه خایه و تند و پولادسم .

فردوسی [ در وصف رخش رستم ].


|| نفیر. که برادر کوچک کرنا است و بعضی گویند کرنا است و به عربی بوق خوانند. (برهان ). نفیر که در جنگ نوازند و آن به ترکیب دم گاو بود چنانکه نوشته اند. کرنای خواهد بود. (آنندراج ). و بمعنی هر چیزی و شکلی که یک سر آن پهن و سر دیگر آن باریک باشد و آن را مخروطی گویند. بوقی کوچک . (آنندراج ). نای رویین که بر صورت دم گاوی است و در وقت جنگ زنند و بنفیر مشهور است . (اوبهی ). غندرود. (اوبهی ). همان پرچم است که دم گاو خطایی برآن می آویخته اند. خرنای . کلمه ٔ چینی گودونگ که امروز معمول است ازدو جزء گو (گاو) فارسی و دونگ مصحف دم است . این کلمه را چنانکه صاحب اخبار الصین و الهند (ص 15)، گوید مردم چین جادم گویند. و بی شک کلمه ٔ جادُم همان گاودم فارسی چینی شده است . و آن چیزی است چون بوق به درازای سه چهار ذراع و قطر دو دست بهم گرد کرده است یعنی دو کف چون حلقه کرده و دهانه ٔ آن که به دهان دمنده پیوندد و تنگ که در دهان جای گیرد:
«فِمن مدائنهم [ مدائن اهل الصین ] . خانفو و هی مرسی السفن تحتها عشرون مدینة. و انما تسمی مدینةً، اذا کان لهاء جادُم و الجادم مثل البوق ، ینفخ فیه و هو طویل ٌ. و غلغله مایجمع الکفین جمیعاً. هومطلی بدواء الضیقات و طوله ثلثة و اربعة اذرع . و رأسه دقیق بقدر مایلتقمه الرجل . و یذهب صوته نحواً من میل . و لکل مدینة اربعة ابواب . فعلی کل ّ باب ِ منا من الجادم خمسة: تنفخ فی اوقات من اللیل و النهار. و علی [ باب ] کل مدینة عشرة طبول ، تضرب معه ... و به یعرفون اوقات اللیل و النهار. (اخبار الصّین والهند ص 15) :
سفیده بزد نای روئینه خم
خروش آمد از ناله ٔگاودم .

فردوسی .


بفرمود [ کیخسرو ] تابر درش گاودم
زدند و بجوشید روئینه خم .

فردوسی .


خروش آمد و ناله ٔ گاودم
جرس برکشیدند روئینه خم .

فردوسی .


بدرید کوه از دم گاودم
زمین آمد از سم اسپان بخم .

فردوسی .


برآمد خروشیدن گاودم
ز درگاه و آواز رویینه خم .

فردوسی .


دمنده دمان گاودم بردرش
برآمد خروشیدن از لشکرش .

فردوسی .


ز میدان خروشیدن گاودم
شنیدندو آواز رویینه خم .

فردوسی .


برآمد خروشیدن گاودم
دم نای رویین و روئینه خم .

فردوسی .


سیه شد همه کشور از گرد سم
برآمد خروشیدن گاودم .

فردوسی .


یکی ابر بست از پی گرد سم
برآمد خروشیدن گاودم .

فردوسی .


خروش آمد و ناله ٔ گاودم
ببستند بر پیل رویینه خم .

فردوسی .


برآمد ز در ناله ٔ گاودم
خروشیدن کوس و رویینه خم .

فردوسی .


فروکوفت برپیل رویینه خم
دمیدند شیپور با گاودم .

فردوسی .


وز آن جایگه ناله ٔ گاودم
شنیدند و آواز رویینه خم .

فردوسی .


بزد نای سرغین و رویینه خم
برآمد ز در ناله ٔ گاودم .

فردوسی .


برانگیخت پس رخش رویینه سم
برآمد خروشیدن گاودم .

فردوسی .


بفرمود تا گاودم بر درش
زدند و پر از بانگ شد کشورش .

فردوسی .


برآمد خروشیدن گاودم
جهان پرشد از بانگ رویینه خم .

فردوسی .


سپهبد بزد نای و رویینه خم
خروش آمد و ناله ٔ گاودم .

فردوسی (از فرهنگ اسدی ).


بزد نای روئین و رویینه خم
خروش آمد و ناله ٔ گاودم .

فردوسی .


خروش آمد از نای و از گاودم
هم از کوهه ٔ پیل و رویینه خم .

فردوسی .


سرش چون سر شیر و بر پای سم
چو مردم برو کفت چون گاودم .

فردوسی .


چو آن نامه نزدیک قیصر رسید
نگه کرد و توقیع پرویز [ خسرو ] دید.
بفرمود تا گاودم پرورش
دمیدند و پر بانگ شد کشورش .

فردوسی .


ببستند بر پیل رویینه خم
برآمد خروشیدن گاودم .

فردوسی .


برآمد دم مهره ٔ گاودم
شد از گرد گردان خور و ماه گم .

(گرشاسب نامه ).


غو کوسشان زخم بربطسرای
دم گاودم ناله و آوای نای .

(گرشاسب نامه ).


برآمد دَم مهره ٔ گاودم
خروشان شد از خام روئینه خم .

اسدی .


همان شیپور با صد راه نالان
بسان بلبل اندر آبسالان
خروشان گاودم با وی به یک جا
چنان چون دو سراینده بهم پا.

(ویس و رامین ).


خروش آمد زدِز روئینه خم را
درای و نای و کوس و گاودم را.

(ویس و رامین ).


ز فریاد خرمهره و گاودم
علی اﷲ برآمد ز رویینه خم .

نظامی .


دماغ از دم گاودم گشت سیر.

نظامی .


درآمد بشورش دم گاودم
به خمبک زدن گاو روئینه خم .

نظامی .


ز نعره برآوردن گاودم
شده ز آسمان زهره ٔ گاو گم .

نظامی .


|| پرچم است که دم گاو خطائی بر آن می آویخته اند :
بمیدان ششم لباس بنفش
بسی آلت از گاودم وز درفش .

فردوسی .


ترجمه مقاله