گه
لغت‌نامه دهخدا
گه . [ گ َه ْ ] (اِ) مخفف گاه . بوته ٔ زرگران که در آن طلا و نقره گدازند. (برهان قاطع) (غیاث اللغات ) (آنندراج ) (ناظم الاطباء) (فرهنگ شعوری ). کوره . کوره ٔ حدادی :
شوسه ٔ سیم نکوتر بر تو یا گه سیم ؟
شاخ بادام بآیین تر، یا شاخ چنار؟
دشت ماننده ٔ دیبای منقش گشته ست
لاله بر طرف چمن چون گه آتش گشته ست .
سرهای ناخن از رخ و رخ از سرشک گرم
چون نقش بر زرو چو زر از گه برآورید.
بیش چون نقره توی دار مباش
تات چون زر اسیر گه نکنند.
رجوع به گاه شود. || مخفف گاه است که به معنی وقت و زمان باشد. (برهان قاطع) (آنندراج ) (غیاث اللغات ) (فرهنگ جهانگیری ) (ناظم الاطباء)(فرهنگ نظام ). بگه . بگاه . پگه . پگاه . (حاشیه ٔ برهان قاطع چ معین ). وقت . موقع. موسم . فصل :
به گه رفتن کان ترک من اندر زین شد
دل من زان زین آتشکده ٔ برزین شد.
و هرگه که تیره بگردد جهان
بسوزد چو دوزخ شود باد غر.
چو هنگامه ٔ تیرماه آمدی
گه میوه و جشنگاه آمدی .
ببینم ز لشکر که جنگی که اند
گه نام جستن درنگی که اند.
گه سماع و شراب است و گاه لهو و طرب
گه نهادن گنج و گه نهادن خوان .
گر بتوانی ببر مرا گه رفتن
تا نشود روز من ز هجر تو تاری .
تو نبینی که اسب توسن را
به گه نعل برنهندلبیش .
گه رستخیز آب کوثر وراست
لوا و شفاعت سراسر وراست .
به رفتن مرنجان چنان بارگی
که آرد گه کار بیچارگی .
گه رزم پیروزی از اختر است
نه از گنج بسیار و از لشکر است .
از آن گه باز اندر میان ملوک عجم بماند که هر سال جو به نوروز بخواستندی از بهر منفعت و مبارکی که در او است . (نوروزنامه ).
گرچه باشد گه سؤال عجیب
ندهد گل به گل خورنده طبیب .
حیدر کرار کو تا به گه کارزار
از گهرلفظ او آب دهد ذوالفقار.
آسمان نیز مرید است چو من زان گه صبح
چاک این ازرق خلقان به خراسان یابم .
گه ولادتش ارواح خوانده سوره ٔ نور
ستار بست ستاره سماع کرد سما.
با تو زمین را سر بخشایش است
پای فروکش گه آسایش است .
کلمه ٔ گه (مخفف گاه ) به معنی وقت وزمان با کلمه یا کلمات دیگر ترکیب گردد و به صورت مزید مقدم آید که برخی از آن ترکیبات را ذکر میکنیم : گه گه ؛ گه گاه . گه و بیگاه . گه و بیگه . گه گهی . رجوع به ذیل هریک از این ترکیبات شود.
و گاه این کلمه به صورت مزید مؤخر درآید و اینک برخی از ترکیبات آن : آنگه .بیگه . ناگه . هرآنگه . همه گه . رجوع به ذیل هر یک از این ترکیبات شود.
|| عهد. عصر. دوره . زمان :
نشان آمد از گفته ٔ راستان
که دانا بگفت از گه باستان .
پدر داده بودش گه کودکی
به آذر طوس آن حکیم ذکی .
دانی کاین قصه بود هم به گه بیوراسب
هم به گه بخت نصر هم به گه بوالحکم .
|| گاهی . زمانی . وقتی . نوبتی . کرتی . فصلی . عهدی . دوره ای . موسمی :
گه بر آن کندز بلند نشین
گه در این بوستان چشم گشای .
گهی آرمده و گه آرغده
گهی آشفته و گه آهسته .
یاد ناری پدرت را که مدام
که پلنگمش چدی و گه خنجک .
آهو همی گرازد گردن همی فرازد
گه سوی کوه تازد گه سوی راغ و صحرا.
مر او را پدر کرد پرویزنام
گهش خواندی خسرو شادکام .
در آب دیده گاه شناور چو ماهیی
گه در میان آتش غم چون سمندری .
برجاس او به سر بر گه باز و گه فراز
چون خادمی که سجده برد پیش شاه ری .
این خاک سیه بیند و آن دائره ٔ سبز
گه تیره و گه روشن و گه خشک و گهی تر.
هر روز به مذهبی دیگر باش
گه در چه ژرف و گاه بر بامی .
بوهریره وار باید باری اندر اصل و فرع
گه دل اندر دین و گه دستی در انبان داشتن .
گاه چو شب لعل سحرگاه باش
گه چو سحر زخمه گه آه باش .
گه بود کز حکیم روشن رای
برنیاید درست تدبیری .
راه وصلش گه به پهلوی گه بسر باید دوید. (انیس الطالبین ص 102).
|| زود و شتاب که عبارت از صبح زود باشد. (برهان قاطع) (آنندراج ) (غیاث اللغات ) (از ناظم الاطباء). || گاه . محل . مکان . جای . و مقام . (از برهان قاطع) (غیاث اللغات ) (آنندراج ) (ناظم الاطباء) (فرهنگ نظام ). و بیشتر مرکب آید :
مرغزاری که فسیله گه اسبان تو گشت
شیر کانجا برسد خرد بخاید چنگال .
از گه مشرق چو طاوسی برآید بامداد
در گه مغرب شبانگه خویشتن عنقا کند.
رجوع به گاه در این معنی شود.
کلمه ٔ گه (مخفف گاه ) به معنی مکان و زمان در آخر کلمه ٔ دیگر به صورت مزید مؤخر درآید و اینک شواهد آن :
- آبشتگه . آبشتنگه . آتشگه . آرامگه . آماجگه . آوردگه . الفنجگه . بارگه . بازارگه . بالین گه . بزمگه . بلندی گه . بن گه . بندگه . پایین گه . پاسگه . پایگه . پرخاشگه . پرده گه . پرستش گه . پیشگه . تاجگه . تختگه . تکیه گه . تلاش گه .تماشاگه . جاگه . جایگه . جشن گه . چاشتگه . چاشنگه . حربگه . خانگه . خرگه . خرمگه . خصومتگه . خوابگه . خلوتگه . داوری گه . درگه . دزدگه . دستگه . دعوی گه . دمگه . دیدگه . دیوان گه . رامش گه . رزمگه . رستنگه . رصدگه . زخمگه . زیارتگه . زیرگه . سایه گه . سجده گه . سحرگه . سیل گه . شبانگه . صیدگه . طاعتگه . عبادتگه . عمارتگه . فرضه گه . فسیله گه . قرارگه . قلب گه . کارگه . کاروان گه . گشتن گه . کمرگه . کمین گه . کوچ گه . کینه گه . گازرگه . گذرگه . گردگه . گریزگه . گورگه . لشکرگه . لنگرگه . مقرگه . منزلگه . میل گه . ناوردگه . نخچیرگه . نشست گه . نشستن گه . نشیمنگه . نوبت گه . نهالگه . نهاله گه . نهایت گه . هروانگه . هنگه . رجوع به هر یک از این ترکیبات در ردیف خود شود.
|| تخت پادشاهان . (برهان قاطع) (ناظم الاطباء). اورنگ . سریر. عرش . اریکه :
شاهی که بدین سکه ٔ او بر گه شاهی
خود نیست چنو ازگه او تا گه آدم .
که یارد آنجا رفتن مگر کسی که کند
پسند بر گه شاهنشهی چه ارژنگ .
و گرش تخت و گه نبود رواست
بهتر از تخت و گه بودهش و هنگ .
|| کوچک . (غیاث اللغات ) (آنندراج ) . مصحف که . || در فرس قدیم خشتک زیر جامه را گفته اند و از اهل زبان به تحقیق پیوسته . (آنندراج ) (از بهار عجم ذیل کلمه گهگیر). در ماَّخذ دیگری یافت نشد.
شوسه ٔ سیم نکوتر بر تو یا گه سیم ؟
شاخ بادام بآیین تر، یا شاخ چنار؟
فرخی .
دشت ماننده ٔ دیبای منقش گشته ست
لاله بر طرف چمن چون گه آتش گشته ست .
منوچهری .
سرهای ناخن از رخ و رخ از سرشک گرم
چون نقش بر زرو چو زر از گه برآورید.
خاقانی .
بیش چون نقره توی دار مباش
تات چون زر اسیر گه نکنند.
خاقانی .
رجوع به گاه شود. || مخفف گاه است که به معنی وقت و زمان باشد. (برهان قاطع) (آنندراج ) (غیاث اللغات ) (فرهنگ جهانگیری ) (ناظم الاطباء)(فرهنگ نظام ). بگه . بگاه . پگه . پگاه . (حاشیه ٔ برهان قاطع چ معین ). وقت . موقع. موسم . فصل :
به گه رفتن کان ترک من اندر زین شد
دل من زان زین آتشکده ٔ برزین شد.
ابوشکور (از لغت فرس ).
و هرگه که تیره بگردد جهان
بسوزد چو دوزخ شود باد غر.
خسروی (از لغت فرس ).
چو هنگامه ٔ تیرماه آمدی
گه میوه و جشنگاه آمدی .
فردوسی .
ببینم ز لشکر که جنگی که اند
گه نام جستن درنگی که اند.
فردوسی .
گه سماع و شراب است و گاه لهو و طرب
گه نهادن گنج و گه نهادن خوان .
فرخی .
گر بتوانی ببر مرا گه رفتن
تا نشود روز من ز هجر تو تاری .
فرخی .
تو نبینی که اسب توسن را
به گه نعل برنهندلبیش .
عنصری (از لغت فرس ).
گه رستخیز آب کوثر وراست
لوا و شفاعت سراسر وراست .
اسدی .
به رفتن مرنجان چنان بارگی
که آرد گه کار بیچارگی .
اسدی .
گه رزم پیروزی از اختر است
نه از گنج بسیار و از لشکر است .
اسدی .
از آن گه باز اندر میان ملوک عجم بماند که هر سال جو به نوروز بخواستندی از بهر منفعت و مبارکی که در او است . (نوروزنامه ).
گرچه باشد گه سؤال عجیب
ندهد گل به گل خورنده طبیب .
سنایی .
حیدر کرار کو تا به گه کارزار
از گهرلفظ او آب دهد ذوالفقار.
خاقانی .
آسمان نیز مرید است چو من زان گه صبح
چاک این ازرق خلقان به خراسان یابم .
خاقانی .
گه ولادتش ارواح خوانده سوره ٔ نور
ستار بست ستاره سماع کرد سما.
خاقانی .
با تو زمین را سر بخشایش است
پای فروکش گه آسایش است .
نظامی .
کلمه ٔ گه (مخفف گاه ) به معنی وقت وزمان با کلمه یا کلمات دیگر ترکیب گردد و به صورت مزید مقدم آید که برخی از آن ترکیبات را ذکر میکنیم : گه گه ؛ گه گاه . گه و بیگاه . گه و بیگه . گه گهی . رجوع به ذیل هریک از این ترکیبات شود.
و گاه این کلمه به صورت مزید مؤخر درآید و اینک برخی از ترکیبات آن : آنگه .بیگه . ناگه . هرآنگه . همه گه . رجوع به ذیل هر یک از این ترکیبات شود.
|| عهد. عصر. دوره . زمان :
نشان آمد از گفته ٔ راستان
که دانا بگفت از گه باستان .
فردوسی .
پدر داده بودش گه کودکی
به آذر طوس آن حکیم ذکی .
عنصری .
دانی کاین قصه بود هم به گه بیوراسب
هم به گه بخت نصر هم به گه بوالحکم .
منوچهری .
|| گاهی . زمانی . وقتی . نوبتی . کرتی . فصلی . عهدی . دوره ای . موسمی :
گه بر آن کندز بلند نشین
گه در این بوستان چشم گشای .
رودکی .
گهی آرمده و گه آرغده
گهی آشفته و گه آهسته .
رودکی .
یاد ناری پدرت را که مدام
که پلنگمش چدی و گه خنجک .
معروفی (از لغت فرس ).
آهو همی گرازد گردن همی فرازد
گه سوی کوه تازد گه سوی راغ و صحرا.
کسایی .
مر او را پدر کرد پرویزنام
گهش خواندی خسرو شادکام .
فردوسی .
در آب دیده گاه شناور چو ماهیی
گه در میان آتش غم چون سمندری .
فرخی .
برجاس او به سر بر گه باز و گه فراز
چون خادمی که سجده برد پیش شاه ری .
منوچهری .
این خاک سیه بیند و آن دائره ٔ سبز
گه تیره و گه روشن و گه خشک و گهی تر.
ناصرخسرو.
هر روز به مذهبی دیگر باش
گه در چه ژرف و گاه بر بامی .
ناصرخسرو.
بوهریره وار باید باری اندر اصل و فرع
گه دل اندر دین و گه دستی در انبان داشتن .
سنایی .
گاه چو شب لعل سحرگاه باش
گه چو سحر زخمه گه آه باش .
نظامی .
گه بود کز حکیم روشن رای
برنیاید درست تدبیری .
سعدی .
راه وصلش گه به پهلوی گه بسر باید دوید. (انیس الطالبین ص 102).
|| زود و شتاب که عبارت از صبح زود باشد. (برهان قاطع) (آنندراج ) (غیاث اللغات ) (از ناظم الاطباء). || گاه . محل . مکان . جای . و مقام . (از برهان قاطع) (غیاث اللغات ) (آنندراج ) (ناظم الاطباء) (فرهنگ نظام ). و بیشتر مرکب آید :
مرغزاری که فسیله گه اسبان تو گشت
شیر کانجا برسد خرد بخاید چنگال .
فرخی .
از گه مشرق چو طاوسی برآید بامداد
در گه مغرب شبانگه خویشتن عنقا کند.
ناصرخسرو.
رجوع به گاه در این معنی شود.
کلمه ٔ گه (مخفف گاه ) به معنی مکان و زمان در آخر کلمه ٔ دیگر به صورت مزید مؤخر درآید و اینک شواهد آن :
- آبشتگه . آبشتنگه . آتشگه . آرامگه . آماجگه . آوردگه . الفنجگه . بارگه . بازارگه . بالین گه . بزمگه . بلندی گه . بن گه . بندگه . پایین گه . پاسگه . پایگه . پرخاشگه . پرده گه . پرستش گه . پیشگه . تاجگه . تختگه . تکیه گه . تلاش گه .تماشاگه . جاگه . جایگه . جشن گه . چاشتگه . چاشنگه . حربگه . خانگه . خرگه . خرمگه . خصومتگه . خوابگه . خلوتگه . داوری گه . درگه . دزدگه . دستگه . دعوی گه . دمگه . دیدگه . دیوان گه . رامش گه . رزمگه . رستنگه . رصدگه . زخمگه . زیارتگه . زیرگه . سایه گه . سجده گه . سحرگه . سیل گه . شبانگه . صیدگه . طاعتگه . عبادتگه . عمارتگه . فرضه گه . فسیله گه . قرارگه . قلب گه . کارگه . کاروان گه . گشتن گه . کمرگه . کمین گه . کوچ گه . کینه گه . گازرگه . گذرگه . گردگه . گریزگه . گورگه . لشکرگه . لنگرگه . مقرگه . منزلگه . میل گه . ناوردگه . نخچیرگه . نشست گه . نشستن گه . نشیمنگه . نوبت گه . نهالگه . نهاله گه . نهایت گه . هروانگه . هنگه . رجوع به هر یک از این ترکیبات در ردیف خود شود.
|| تخت پادشاهان . (برهان قاطع) (ناظم الاطباء). اورنگ . سریر. عرش . اریکه :
شاهی که بدین سکه ٔ او بر گه شاهی
خود نیست چنو ازگه او تا گه آدم .
فرخی .
که یارد آنجا رفتن مگر کسی که کند
پسند بر گه شاهنشهی چه ارژنگ .
فرخی .
و گرش تخت و گه نبود رواست
بهتر از تخت و گه بودهش و هنگ .
ناصرخسرو.
|| کوچک . (غیاث اللغات ) (آنندراج ) . مصحف که . || در فرس قدیم خشتک زیر جامه را گفته اند و از اهل زبان به تحقیق پیوسته . (آنندراج ) (از بهار عجم ذیل کلمه گهگیر). در ماَّخذ دیگری یافت نشد.
