یونان
لغت‌نامه دهخدا
یونان . (اِخ ) کشوری در جنوب شرقی اروپا و در جنوب غربی شبه جزیره ٔ بالکان ، مشتمل بر جزایر پراکنده ای در دریای اژه و دریای ایونی ، که 130400 کیلومتر مربع مساحت و بیش از 8555000 تن سکنه دارد. ازاین تعداد در حدود 7 میلیون نفر پیرو کلیسای ارتدکس یونان هستند. این کشور از شمال به آلبانی ، یوگوسلاوی و بلغارستان ، از شمال غربی به ترکیه ٔ اروپایی ، از مشرق به دریای اژه ، از جنوب به دریای مدیترانه ، و از مغرب به دریای ایونی محدود است و خود به شکل نامنظم می باشد که سواحل بریده ٔ عمیق دارد. پایتخت آن شهر آتن است و از نظر اداری به دو منطقه ٔ جغرافیایی تقسیم شده و هریک از این مناطق خود به نواحی متعدد منقسم گشته است . محصولات عمده ٔ آن از کشاورزی به دست می آید و عبارت است از غلات ، توتون ،پنبه و میوه . از شهرهای مهمش غیر از آتن که پایتخت است ، سالونیک ، پاتراس و کاوالا را می توان نام برد. یونان در قدیم به مناطقی تقسیم شده بود که هریک زمانی مملکت مستقلی بوده اند، مانند تراکیه ، مقدونیه ، اپیر ، تسالی ، پلوپونز.
یونان قدیم : یونان کنونی از نظر جغرافیایی با یونان قدیم فرق دارد و خیلی کوچکتر و محدودتر از آن است . کلمه ٔ یونان که در السنه ٔ شرقی مشهور شده از کلمه ٔ یونیه که به قسمتی از سواحل آسیای صغیر به خصوص حدود ازمیر اطلاق می شده گرفته شده و نسبت آن به شخصی به نام یونان از اولاد یافث بن نوح توهمی بیش نیست . یونان از نظر تمدن و معارف و ترقیات فکری و معنوی تاریخ درخشانی دارد. گرچه مصریان و هندیان و کلدانیان و دیگر ملتهای مشرق زمین پیش از یونان به دایره ٔ تمدن گام نهاده اند، ولی تمدن آنان هریک در جهت خاصی سیر کرده و شکل جامع و کاملی مانند تمدن یونان نداشته است و در هر حال یونان به تمدن باستان جهان کمک شایانی کرده است . در یونان شاعران و فیلسوفان و متفکران و دانشمندان بزرگی به عرصه ٔ ظهور رسیده اند. حکومتهای یونان باستان اغلب به زدوخورد مشغول بودند و مشهورترین وقایع باستانی آن عبارت است از: 1- جنگ تروا، که مشتمل است بر وقایع باستانی مخلوط باافسانه و اساطیر. 2- جنگ با ایران . 3- جنگ با پلوپونی . در موقعی که کیخسرو جهانگشای مشهور ایران اکثر جهات آسیا را به تصرف خود درآورد به کوچگاههای یونانی واقع در سواحل آناطولی نیز استیلا یافت و بعدها نیز چند تن از پادشاهان ایران به یونان لشکرکشی کردند که هرودت و دیگر مورخان یونانی از پیروزی و شجاعت یونانیان و شکست ایرانیان به مبالغه و غرور یاد می کنند، ولی توکیدید که محقق ترین آنان است ، مبالغه و اغراق آنان را یادآور می شود. تمدن یونان در قرن پنجم پیش از میلاد به اوج ترقی و کمال رسید. سقراط و شاگردش افلاطون با شاگرد خود ارسطو شالوده ٔ محکم علوم و فنون یونانی را ریختند. بعدها با نیرومند شدن مقدونیه فیلیپ پادشاه مقدونیه یونان را به ضعف و زبونی دچار ساخت و پسرش اسکندر تمام این سرزمین را تصرف کرد و در همان روزگار یعنی سیصد و چند سال قبل از میلاد استقلال کشور یونان از دست رفت ، ولی با این همه زبان یونانی همچنان زبان نگارش و ادب بودو از این رو تمدن یونان محو نشد و در حمله ٔ رومیان نیز که یونان به صورت ایالتی از روم درآمد باز در بنای زبان و تمدن یونان خللی وارد نگردید، ولی پس از ظهور دین مسیح تعصب قشریون مذهبی ضربه ٔ مهلکی بر تمدن یونان زد، اما با ظهور اسلام مسلمانان روشنفکر بی تعصب به ترجمه و تحقیق و استفاده از آثار ارزنده ٔ علمی وفکری یونان همت گماشتند. با ظهور دولت عثمانی یونان جزء کشورهای عثمانی درآمد.
یونان جدید: تاریخ جدید یونان از زمانی آغاز می شود که از دولت عثمانی جدا شده و استقلال یافت (1830 م .) و کشور سلطنتی اعلام شد. به دنبال جنگ جهانی دوم در 1945 جنگ داخلی در یونان شروع شد و تا 1949ادامه داشت . در 1967 م . کودتای نظامی که ژرژ پاپادوپولوس در آن اثر عمده ای داشت بدون خونریزی درگرفت . کنستانتین پادشاه یونان تصمیم گرفت که دولت کودتایی را براندازد (دسامبر 1967) ولی موفق نشد و به رم رفت و پاپادوپولوس خود منصب نخست وزیری یافت و برای بازگرداندن پادشاه و آشتی میان او و دولت مذاکراتی به عمل آورد. سپس طرح قانون اساسی جدیدی ریخت و نسخه ای از آن را برای پادشاه فرستاد و بالاخره همین قانون با متمم هایی از تصویب مجلس یونان گذشت . پاپادوپولوس در سال 1973 م . با انجام رفراندومی رژیم جمهوری در یونان برقرار کرد و خود رئیس جمهوری شد، ولی به فاصله ٔ کوتاهی (در سال 1973) در نتیجه ٔ کودتایی که از طرف برخی از نظامیان مخالف صورت گرفت سرنگون شد. در سال 1974 م . غیرنظامیان قدرت را از نظامیان گرفتند و کنستانتین کارامانلیس نخست وزیر برای انتخاب یکی از دو رژیم سلطنتی یا جمهوری رفراندومی صورت داد و در آن اکثریت ملت جمهوری را برگزیدند و بدین ترتیب رژیم جمهوری دراین کشور برقرار گردید.
اینک شواهد کلمه ٔ یونان که به مفهوم باستانی آن برمی گردد : ... با یکدیگر مشغول شوند و به روم و یونان نپردازند. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 91).
مرکب دین که زاده ٔ عرب است
داغ یونانْش بر کفل منهید.
فلسفی فلسی و یونان همه یونی ارزد
نفی این مذهب یونان به خراسان یابم .
متاع من که خرد در دیار فضل وادب ؟
حکیم راه نشین را چه وقع در یونان .
- اهل یونان ؛ مردم یونان .یونانیان :
معنی نه و نقش ریش و دستار
حکمت نه و دین اهل یونان .
- حکمت یونان (یونانیان ) ؛ فلسفه ٔ یونان . فلسفه ای که علما و دانشمندان یونان مانند سقراط و افلاطون و ارسطو بنیان گذار آن بوده اند :
بازی ست پیش حکمت یونانم
زیرا که ترجمان طواسینم .
ما را برون ز حکمت یونانیان چو هست
تقلید مَکّیان و قیاسات کوفیان .
- مذهب یونان ؛ مکتب یونان . فلسفه ٔ علما و دانشمندان قدیم یونان مانند سقراط و افلاطون و ارسطو :
فلسفی فلسی و یونان همه یونی ارزد
نفی این مذهب یونان به خراسان یابم .
و رجوع به ترکیب حکمت یونان شود.
- یونان دیار ؛ دیار یونان . سرزمین یونان :
عروس گرانمایه را نیز کار
برآراست تا شد به یونان دیار.
- یونان گروه ؛ گروه یونان . قوم یونانی :
سر فیلسوفان یونان گروه
جواهر چنین آرد از کان کوه .
- یونان نشینان ؛ ساکنان یونان . ملت یونان . مردمی که در کشور یونان سکونت گزیده اند :
که یونان نشینان آن روزگار
سوی زهد بودند آموزگار.
یونان قدیم : یونان کنونی از نظر جغرافیایی با یونان قدیم فرق دارد و خیلی کوچکتر و محدودتر از آن است . کلمه ٔ یونان که در السنه ٔ شرقی مشهور شده از کلمه ٔ یونیه که به قسمتی از سواحل آسیای صغیر به خصوص حدود ازمیر اطلاق می شده گرفته شده و نسبت آن به شخصی به نام یونان از اولاد یافث بن نوح توهمی بیش نیست . یونان از نظر تمدن و معارف و ترقیات فکری و معنوی تاریخ درخشانی دارد. گرچه مصریان و هندیان و کلدانیان و دیگر ملتهای مشرق زمین پیش از یونان به دایره ٔ تمدن گام نهاده اند، ولی تمدن آنان هریک در جهت خاصی سیر کرده و شکل جامع و کاملی مانند تمدن یونان نداشته است و در هر حال یونان به تمدن باستان جهان کمک شایانی کرده است . در یونان شاعران و فیلسوفان و متفکران و دانشمندان بزرگی به عرصه ٔ ظهور رسیده اند. حکومتهای یونان باستان اغلب به زدوخورد مشغول بودند و مشهورترین وقایع باستانی آن عبارت است از: 1- جنگ تروا، که مشتمل است بر وقایع باستانی مخلوط باافسانه و اساطیر. 2- جنگ با ایران . 3- جنگ با پلوپونی . در موقعی که کیخسرو جهانگشای مشهور ایران اکثر جهات آسیا را به تصرف خود درآورد به کوچگاههای یونانی واقع در سواحل آناطولی نیز استیلا یافت و بعدها نیز چند تن از پادشاهان ایران به یونان لشکرکشی کردند که هرودت و دیگر مورخان یونانی از پیروزی و شجاعت یونانیان و شکست ایرانیان به مبالغه و غرور یاد می کنند، ولی توکیدید که محقق ترین آنان است ، مبالغه و اغراق آنان را یادآور می شود. تمدن یونان در قرن پنجم پیش از میلاد به اوج ترقی و کمال رسید. سقراط و شاگردش افلاطون با شاگرد خود ارسطو شالوده ٔ محکم علوم و فنون یونانی را ریختند. بعدها با نیرومند شدن مقدونیه فیلیپ پادشاه مقدونیه یونان را به ضعف و زبونی دچار ساخت و پسرش اسکندر تمام این سرزمین را تصرف کرد و در همان روزگار یعنی سیصد و چند سال قبل از میلاد استقلال کشور یونان از دست رفت ، ولی با این همه زبان یونانی همچنان زبان نگارش و ادب بودو از این رو تمدن یونان محو نشد و در حمله ٔ رومیان نیز که یونان به صورت ایالتی از روم درآمد باز در بنای زبان و تمدن یونان خللی وارد نگردید، ولی پس از ظهور دین مسیح تعصب قشریون مذهبی ضربه ٔ مهلکی بر تمدن یونان زد، اما با ظهور اسلام مسلمانان روشنفکر بی تعصب به ترجمه و تحقیق و استفاده از آثار ارزنده ٔ علمی وفکری یونان همت گماشتند. با ظهور دولت عثمانی یونان جزء کشورهای عثمانی درآمد.
یونان جدید: تاریخ جدید یونان از زمانی آغاز می شود که از دولت عثمانی جدا شده و استقلال یافت (1830 م .) و کشور سلطنتی اعلام شد. به دنبال جنگ جهانی دوم در 1945 جنگ داخلی در یونان شروع شد و تا 1949ادامه داشت . در 1967 م . کودتای نظامی که ژرژ پاپادوپولوس در آن اثر عمده ای داشت بدون خونریزی درگرفت . کنستانتین پادشاه یونان تصمیم گرفت که دولت کودتایی را براندازد (دسامبر 1967) ولی موفق نشد و به رم رفت و پاپادوپولوس خود منصب نخست وزیری یافت و برای بازگرداندن پادشاه و آشتی میان او و دولت مذاکراتی به عمل آورد. سپس طرح قانون اساسی جدیدی ریخت و نسخه ای از آن را برای پادشاه فرستاد و بالاخره همین قانون با متمم هایی از تصویب مجلس یونان گذشت . پاپادوپولوس در سال 1973 م . با انجام رفراندومی رژیم جمهوری در یونان برقرار کرد و خود رئیس جمهوری شد، ولی به فاصله ٔ کوتاهی (در سال 1973) در نتیجه ٔ کودتایی که از طرف برخی از نظامیان مخالف صورت گرفت سرنگون شد. در سال 1974 م . غیرنظامیان قدرت را از نظامیان گرفتند و کنستانتین کارامانلیس نخست وزیر برای انتخاب یکی از دو رژیم سلطنتی یا جمهوری رفراندومی صورت داد و در آن اکثریت ملت جمهوری را برگزیدند و بدین ترتیب رژیم جمهوری دراین کشور برقرار گردید.
اینک شواهد کلمه ٔ یونان که به مفهوم باستانی آن برمی گردد : ... با یکدیگر مشغول شوند و به روم و یونان نپردازند. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 91).
مرکب دین که زاده ٔ عرب است
داغ یونانْش بر کفل منهید.
خاقانی .
فلسفی فلسی و یونان همه یونی ارزد
نفی این مذهب یونان به خراسان یابم .
خاقانی .
متاع من که خرد در دیار فضل وادب ؟
حکیم راه نشین را چه وقع در یونان .
سعدی .
- اهل یونان ؛ مردم یونان .یونانیان :
معنی نه و نقش ریش و دستار
حکمت نه و دین اهل یونان .
خاقانی .
- حکمت یونان (یونانیان ) ؛ فلسفه ٔ یونان . فلسفه ای که علما و دانشمندان یونان مانند سقراط و افلاطون و ارسطو بنیان گذار آن بوده اند :
بازی ست پیش حکمت یونانم
زیرا که ترجمان طواسینم .
ناصرخسرو.
ما را برون ز حکمت یونانیان چو هست
تقلید مَکّیان و قیاسات کوفیان .
انوری .
- مذهب یونان ؛ مکتب یونان . فلسفه ٔ علما و دانشمندان قدیم یونان مانند سقراط و افلاطون و ارسطو :
فلسفی فلسی و یونان همه یونی ارزد
نفی این مذهب یونان به خراسان یابم .
خاقانی .
و رجوع به ترکیب حکمت یونان شود.
- یونان دیار ؛ دیار یونان . سرزمین یونان :
عروس گرانمایه را نیز کار
برآراست تا شد به یونان دیار.
نظامی .
- یونان گروه ؛ گروه یونان . قوم یونانی :
سر فیلسوفان یونان گروه
جواهر چنین آرد از کان کوه .
نظامی .
- یونان نشینان ؛ ساکنان یونان . ملت یونان . مردمی که در کشور یونان سکونت گزیده اند :
که یونان نشینان آن روزگار
سوی زهد بودند آموزگار.
نظامی .
