یکدل
لغت‌نامه دهخدا
یکدل . [ ی َ / ی ِ دِ ] (ص مرکب ) متفق و متحد و یک جهت و هم خیال و هم نیت و هم قصد و موافق . (ناظم الاطباء). متحدالقول . صمیمی . مصافی . هم عقیده . همداستان . یک زبان . (یادداشت مؤلف ) :
دوستانی مساعد و یکدل
که توان گفت پیش ایشان راز.
چاکر یکدل و از شهر تو و از کف تو
یافته نعمت و از جاه تو با جاه و خطر.
خوشا با رفیقان یکدل نشستن
به هم نوش کردن می ارغوانی .
رادمرد و کریم و بی خلل است
راد و یک خوی و یکدل و یکتاست .
همیشه تا که نبوده ست چون دورو یکدل
چنان کجا نبود مرد پارسا چو مرای .
از رضای او نتابند و مر او را روز جنگ
یکدل و یک رای باشند و موافق بنده وار.
با دوستان شاه جهان خواجه یکدل است
با دشمنان او همه ساله دلش دوتاست .
بر کف دست نهم یکدل و یک رایت
وانگه اندر شکم خویش دهم جایت .
یکدل و یکتا خواهم که بوی جمله مرا
وانکه او چون تو بود یکدل و یکتا نشود.
ز شایسته رفیقان دور گشته
ز یکدل دوستان مهجور گشته .
با خِرَد باش یکدل و همبر
چون نبی با علی به روز غدیر.
بدگوهر لئیم ظفر همیشه یکدل و ناصح باشد تا به منزلتی که امیدوار است برسد. (کلیله و دمنه ).
باش یکدل که هرکه یکدل نیست
درجه اش را ز یک به ده نکنند.
کاش در عالم دو یکدل دیدمی
تا دل از عالم بر آن دل بستمی .
در وقت تحفه ای و هدیه ای که بابت معشوق یکدل و محبوب یکتا بود راست کرد. (سندبادنامه ص 288).
همه یکدل چو نار یکدانه
گرچه صد دانه از یکی خانه .
مرا نصرت ایزدی حاصل است
که رایم قوی لشکرم یکدل است .
قاضی را نصیحت یاران یکدل پسند آمد.(گلستان ).
بگفت ار نهی با من اندر میان
چو یاران یکدل بکوشم به جان .
کسی برگرفت از جهان کام دل
که یکدل بود با وی آرام دل .
نه طریق دوستان است و نه شرط مهربانی
که به دوستان یکدل سردست برفشانی .
خوش آمد نیست سعدی را در این زندان جسمانی
اگر تو یکدلی با او چو او در عالم جان آی .
دو نوبت زن ار یافتی یکدلی
نباشد چو تو در جهان مقبلی .
دو دوست با هم اگر یکدلند در همه کار
هزار طعنه ٔ دشمن به نیم جو نخرند.
به سبب آنکه همه یکدل و یک زبان باشند. (تاریخ قم ص 252). یعنی بعد از آنکه همه یکدل و یک زبان بودند هرکسی از ایشان رایی و اختلافی و اختیاری گرفت . (تاریخ قم ص 164).
یکدل و یک جهت و یک رو باش
وز دورویان جهان یکسو باش .
چون دو برگ سبز کز یکدانه سر بیرون کنند
یکدل و یک روی در نشو و نما بودیم ما.
- یکدل شدن ؛ موافق و یک جهت شدن . یک رو و یک رنگ شدن . هم خیال و هم نیت شدن . هم عقیده شدن :
بدیشان چنین گفت یکدل شوید
سخن گفتن هرکسی مشنوید.
ز شاهان هرکه با تو دوستی پیوست و یکدل شد
به جاه تو مخالف را به چاه انداخت از ایوان .
مباش ایمن که با خوی پلنگ است
کجا یکدل شود آخر دورنگ است .
تو با دوست یکدل شو و یک سخن
که خود بیخ دشمن برآید ز بن .
تو شمع انجمنی یک زبان و یکدل شو
خیال و کوشش پروانه بین و خندان باش .
- یکدل کردن ؛ متحد و موافق کردن : لشکری که دلهای ایشان بشده بود و مرده ، به تحسین پادشاهانه همه را زنده و یکدل و یکدست کرد. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 385).
|| جازم . مصمم در عزم . منجز. مقابل دودل و دودله . (یادداشت مؤلف ) :
به مهمان چنین گفت کای شاه فش
بلنداختر و یکدل و کینه کش .
بدیدم چو یکدل دو اندیشه کرد
ز هر دو برآورد ناگاه گرد.
همی بود یکدل پر از کین و درد
بدان گه که خورشید شد لاجورد.
تو تا برنشستی به زین نبرد
نبودی مگر یکدل و پاکمرد.
چون روز شود خصمی سخت شوخ و گربز پیش خواهد آمد و لشکری یکدل دارد. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 35).
هفت فلک به خدمتش یکدل و تا ابد زده
چارملک سه نوبتش در دو سرای ایزدی .
تویی کز من همیشه غافلی تو
به عشق شاه خسرو یکدلی تو.
فرید یکدلت را یک شکر ده
که در صاحب نصابی او حقیر است .
میی خور کز سر دنیا توانی خاستن یکدل
نه آن ساعت که هشیارت کند مخمور بنشینی .
- یکدل و یک تن ؛ یکدل و یک تنه . موافق . همرای :
همه شهر ایران تو را دشمنند
به پیکار تو یک دل و یک تنند.
سواران که در میمنه با منند
همه جنگ را یکدل و یک تنند.
- یکدل و یک تنه ؛ یکدل و یک تن . متحد. موافق :
فریبرز کاوس بر میمنه
سپاهی همه یکدل و یک تنه .
بیاراست با میسره میمنه
سپاهی همه یکدل و یک تنه .
سپاهی فرستاد بر میمنه
گرانمایه و یکدل و یک تنه .
سراسر بگفت آنچه رفت از بنه
که بود اندر آن یکدل و یک تنه .
- یک دل و یک جهت ؛ بی تردید.مصمم . (یادداشت مؤلف ).
- یک دل و یک جهت شدن ؛ در همه چیز با هم متفق شدن و متحد گشتن و اتفاق کردن .(ناظم الاطباء).
- یکدل و یک زبان ؛ یکروی . که دل و زبانش یکی است :
برادر بدش یکدل و یک زبان
ازاو کهتر آن نامدار جهان .
کنون داستان گوی در داستان
از آن یکدل و یک زبان راستان .
چو نزدیک نوشین روان آمدند
همه یکدل و یک زبان آمدند.
- یک دل و یک نهاد ؛ صمیمی . صادق :
چو خسرو که دارد ز هرمز نژاد
ابا قیصر او یک دل و یک نهاد.
یکی پرهنر مرد با شرم و داد
به آزادگی یکدل و یک نهاد.
نبیره ی ْ فریدون و پور قباد
دو جنگی بود یکدل و یک نهاد.
و رجوع به همین ترکیب در ذیل یک نهاد شود.
|| آنکه در عقیده اش خلل نباشد. معتقد. مؤمن :
چو خرسند گشتی به داد خدای
توانگر شوی یکدل و پاک رای .
بپوشید زربفت چینی قبای
همه یکدلانید وپاکیزه رای .
هنر نزد ایرانیان است و بس
ندارند شیر ژیان را به کس
همه یکدلانند و یزدان شناس
به نیکی ندارند از بد هراس .
فرستید هرکس که دارید خویش
که باشند یکدل به گفتار و کیش .
که با موبد یکدل و پاک رای
زدیم از بد و نیک ما پاک رای .
دوستانی مساعد و یکدل
که توان گفت پیش ایشان راز.
فرخی .
چاکر یکدل و از شهر تو و از کف تو
یافته نعمت و از جاه تو با جاه و خطر.
فرخی .
خوشا با رفیقان یکدل نشستن
به هم نوش کردن می ارغوانی .
فرخی .
رادمرد و کریم و بی خلل است
راد و یک خوی و یکدل و یکتاست .
فرخی .
همیشه تا که نبوده ست چون دورو یکدل
چنان کجا نبود مرد پارسا چو مرای .
فرخی .
از رضای او نتابند و مر او را روز جنگ
یکدل و یک رای باشند و موافق بنده وار.
فرخی .
با دوستان شاه جهان خواجه یکدل است
با دشمنان او همه ساله دلش دوتاست .
فرخی .
بر کف دست نهم یکدل و یک رایت
وانگه اندر شکم خویش دهم جایت .
منوچهری .
یکدل و یکتا خواهم که بوی جمله مرا
وانکه او چون تو بود یکدل و یکتا نشود.
منوچهری .
ز شایسته رفیقان دور گشته
ز یکدل دوستان مهجور گشته .
(ویس و رامین ).
با خِرَد باش یکدل و همبر
چون نبی با علی به روز غدیر.
ناصرخسرو.
بدگوهر لئیم ظفر همیشه یکدل و ناصح باشد تا به منزلتی که امیدوار است برسد. (کلیله و دمنه ).
باش یکدل که هرکه یکدل نیست
درجه اش را ز یک به ده نکنند.
خاقانی .
کاش در عالم دو یکدل دیدمی
تا دل از عالم بر آن دل بستمی .
خاقانی .
در وقت تحفه ای و هدیه ای که بابت معشوق یکدل و محبوب یکتا بود راست کرد. (سندبادنامه ص 288).
همه یکدل چو نار یکدانه
گرچه صد دانه از یکی خانه .
نظامی .
مرا نصرت ایزدی حاصل است
که رایم قوی لشکرم یکدل است .
نظامی .
قاضی را نصیحت یاران یکدل پسند آمد.(گلستان ).
بگفت ار نهی با من اندر میان
چو یاران یکدل بکوشم به جان .
سعدی .
کسی برگرفت از جهان کام دل
که یکدل بود با وی آرام دل .
سعدی .
نه طریق دوستان است و نه شرط مهربانی
که به دوستان یکدل سردست برفشانی .
سعدی .
خوش آمد نیست سعدی را در این زندان جسمانی
اگر تو یکدلی با او چو او در عالم جان آی .
سعدی .
دو نوبت زن ار یافتی یکدلی
نباشد چو تو در جهان مقبلی .
نزاری قهستانی .
دو دوست با هم اگر یکدلند در همه کار
هزار طعنه ٔ دشمن به نیم جو نخرند.
ابن یمین .
به سبب آنکه همه یکدل و یک زبان باشند. (تاریخ قم ص 252). یعنی بعد از آنکه همه یکدل و یک زبان بودند هرکسی از ایشان رایی و اختلافی و اختیاری گرفت . (تاریخ قم ص 164).
یکدل و یک جهت و یک رو باش
وز دورویان جهان یکسو باش .
جامی .
چون دو برگ سبز کز یکدانه سر بیرون کنند
یکدل و یک روی در نشو و نما بودیم ما.
صائب .
- یکدل شدن ؛ موافق و یک جهت شدن . یک رو و یک رنگ شدن . هم خیال و هم نیت شدن . هم عقیده شدن :
بدیشان چنین گفت یکدل شوید
سخن گفتن هرکسی مشنوید.
فردوسی .
ز شاهان هرکه با تو دوستی پیوست و یکدل شد
به جاه تو مخالف را به چاه انداخت از ایوان .
فرخی .
مباش ایمن که با خوی پلنگ است
کجا یکدل شود آخر دورنگ است .
نظامی .
تو با دوست یکدل شو و یک سخن
که خود بیخ دشمن برآید ز بن .
سعدی .
تو شمع انجمنی یک زبان و یکدل شو
خیال و کوشش پروانه بین و خندان باش .
حافظ.
- یکدل کردن ؛ متحد و موافق کردن : لشکری که دلهای ایشان بشده بود و مرده ، به تحسین پادشاهانه همه را زنده و یکدل و یکدست کرد. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 385).
|| جازم . مصمم در عزم . منجز. مقابل دودل و دودله . (یادداشت مؤلف ) :
به مهمان چنین گفت کای شاه فش
بلنداختر و یکدل و کینه کش .
فردوسی .
بدیدم چو یکدل دو اندیشه کرد
ز هر دو برآورد ناگاه گرد.
فردوسی .
همی بود یکدل پر از کین و درد
بدان گه که خورشید شد لاجورد.
فردوسی .
تو تا برنشستی به زین نبرد
نبودی مگر یکدل و پاکمرد.
فردوسی .
چون روز شود خصمی سخت شوخ و گربز پیش خواهد آمد و لشکری یکدل دارد. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 35).
هفت فلک به خدمتش یکدل و تا ابد زده
چارملک سه نوبتش در دو سرای ایزدی .
خاقانی .
تویی کز من همیشه غافلی تو
به عشق شاه خسرو یکدلی تو.
نظامی .
فرید یکدلت را یک شکر ده
که در صاحب نصابی او حقیر است .
عطار.
میی خور کز سر دنیا توانی خاستن یکدل
نه آن ساعت که هشیارت کند مخمور بنشینی .
سعدی .
- یکدل و یک تن ؛ یکدل و یک تنه . موافق . همرای :
همه شهر ایران تو را دشمنند
به پیکار تو یک دل و یک تنند.
فردوسی .
سواران که در میمنه با منند
همه جنگ را یکدل و یک تنند.
فردوسی .
- یکدل و یک تنه ؛ یکدل و یک تن . متحد. موافق :
فریبرز کاوس بر میمنه
سپاهی همه یکدل و یک تنه .
فردوسی .
بیاراست با میسره میمنه
سپاهی همه یکدل و یک تنه .
فردوسی .
سپاهی فرستاد بر میمنه
گرانمایه و یکدل و یک تنه .
فردوسی .
سراسر بگفت آنچه رفت از بنه
که بود اندر آن یکدل و یک تنه .
فردوسی .
- یک دل و یک جهت ؛ بی تردید.مصمم . (یادداشت مؤلف ).
- یک دل و یک جهت شدن ؛ در همه چیز با هم متفق شدن و متحد گشتن و اتفاق کردن .(ناظم الاطباء).
- یکدل و یک زبان ؛ یکروی . که دل و زبانش یکی است :
برادر بدش یکدل و یک زبان
ازاو کهتر آن نامدار جهان .
فردوسی .
کنون داستان گوی در داستان
از آن یکدل و یک زبان راستان .
فردوسی .
چو نزدیک نوشین روان آمدند
همه یکدل و یک زبان آمدند.
فردوسی .
- یک دل و یک نهاد ؛ صمیمی . صادق :
چو خسرو که دارد ز هرمز نژاد
ابا قیصر او یک دل و یک نهاد.
فردوسی .
یکی پرهنر مرد با شرم و داد
به آزادگی یکدل و یک نهاد.
فردوسی .
نبیره ی ْ فریدون و پور قباد
دو جنگی بود یکدل و یک نهاد.
فردوسی .
و رجوع به همین ترکیب در ذیل یک نهاد شود.
|| آنکه در عقیده اش خلل نباشد. معتقد. مؤمن :
چو خرسند گشتی به داد خدای
توانگر شوی یکدل و پاک رای .
فردوسی .
بپوشید زربفت چینی قبای
همه یکدلانید وپاکیزه رای .
فردوسی .
هنر نزد ایرانیان است و بس
ندارند شیر ژیان را به کس
همه یکدلانند و یزدان شناس
به نیکی ندارند از بد هراس .
فردوسی .
فرستید هرکس که دارید خویش
که باشند یکدل به گفتار و کیش .
فردوسی .
که با موبد یکدل و پاک رای
زدیم از بد و نیک ما پاک رای .
فردوسی .
